Hàn Lệ Nhân

Thiếu thời, quanh tôi có nhiều cụ già nghiện ăn trầu, mỗi cụ có một khẩu vị khác nhau, riêng một cụ gốc hoàng phái có tật ăn trầu sao đó mà trong xóm gọi cụ là mệ Nhơi. Hỏi ra mới biết mệ ni mỗi sáng chỉ têm duy nhất một miếng trầu rồi cứ thế thủng tha thủng thỉnh bỏm bẻm miếng trầu cánh phượng đó cho tới trước khi đi ngủ mới buộc lòng nhả vất đi. Gần đây gặp lại, cụ cho biết sau 1975 đời sống quá khó khăn túng bấn, cụ phải bỏ thú ăn trầu. Tôi nêu thắc mắc về chuyện nhơi trầu của cụ lúc trước. Cụ cười bảo "mỗi miếng trầu mệ têm công phu và nghệ thuật lắm con ơi, nhai đi nhai lại hoài tuy biết nó đã hết cốt nhưng têm miếng khác mệ sợ bị phản vị nên thà nhơi bã cho chắc ăn, lúc cần thêm tí vôi cho có vị nồng, cũng như…". Cụ ngập ngừng, ngó trước ngó sau, bỏ lửng câu nói rồi lụ khụ đi vào trong, mang ra mấy cái bánh gai mời tôi, lái qua đề tài khác.

Hai tuần sau, tôi đến chào từ giã cụ, nhân thể nhờ cụ giải thích cho hai chữ "cũng như" chấm chấm chấm. Cụ cười móm mém một hồi, nhe mấy cái răng nửa trắng nửa đen còn trụ lại, hóm hỉnh nói "loạ chưa tề, thì con muốn 'cũng như' ra răng tùy con thôi !"

Triết lý ăn trầu đến là buồn cười của mệ Nhơi ám ảnh tôi dai dẳng, nhất là hai chữ "cũng như" bị bỏ lửng. Tôi đã thử linh động "vận dụng sáng tạo" triết lý ăn trầu của mệ Nhơi vào khá nhiều tình huống cụ thể nhưng thấy không ăn khớp, không vừa ý, mãi cho tới khi bắt gặp những điều kỳ lạ trong sách trong báo, trên đài trên mạng, tôi mới vỗ đầu kêu lên ba tiếng Ơ-rê-ka, vui mừng có lẽ còn hơn nỗi vui của nhà bác học Newton khi ông nhìn trái táo rơi mà khám phá ra nguyên lý Vạn vật hấp dẫn (l'attraction universelle). Các định luật Newton nói chung đều đã được phân giải rạch ròi, thực nghiệm và ứng dụng trên toàn cầu cho tới nay và những tháng năm trước mặt. Còn ba tiếng Ơ-rê-ka của tôi vỏn vẹn là cái đuôi XHCN trong các nhóm chữ, các câu nói chẳng hạn như:

Tổ quốc XHCN, vì mầm non tổ quốc XHCN, nền giáo dục XHCN, trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam XHCN, pháp chế / pháp quyền XHCN, lao động XHCN, tài sản XHCN, yêu nước XHCN, có đạo đức và lối sống XHCN, trí thức XHCN, thi đua XHCN, có tác phong XHCN, kinh tế thị trường định hướng XHCN, dân chủ XHCN, tự do XHCN, Hiến pháp XHCN… và đặc biệt nhất đối với tôi là mấy chữ "Con người mới XHCN"

vì, tôi nghĩ, mọi thứ có dính cái đuôi XHCN nêu trên đều trở nên lung linh vô nghĩa nếu không có Con người mới XHCN !

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng chỉ rõ «muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những con người xã hội chủ nghĩa» (HCM tuyển tập 1, trang XXI, nxb Sự Thật, HN 20-04-1980). Cố Tổng Bí Thư Lê Duẩn có nguyên cuốn Xây Dựng Nền Văn Hoá Mới, Con Người Mới Xã Hội Chủ Nghĩa (nxb Văn Hoá, HN 1977) [1]. Nhưng trong di bút của hai vị lãnh đạo tối cao của ĐCSVN đều không hề lưu lại một định nghĩa đặc thù vượt trội nào, cụ thể khác biệt ra sao so với phẩm đạo đức bình thường trong Tam giáo đồng nguyên, cho câu hỏi :

- Thế nào là Con người mới XHCN ?
- Dựa vào chuẩn mực nào để được phát bằng khen Con người mới XHCN ?
- Đã có ai là Con người mới XHCN sau gần tám mươi năm "trồng người"?
- Đại đại lão tướng công Võ Nguyên Giáp đã "đắc đạo" thành Con người mới XHCN chưa ?
- Con số 1.160 nam thanh nữ tú bị "tạm giữ" trong vụ đột kích vũ trường New Century tại Hà Nội hôm 28/04/2007 là nhân hay là quả của nền giáo dục xây dựng Con người mới XHCN ?

Xin nhắc lại, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh còn, Chủ nghĩa xã hội chưa "hoàn toàn thắng lợi" trên trọn mảnh đất có hình cong chữ S; khi Chủ nghĩa xã hội "thắng lợi hoàn toàn" (1975) thì Bác đã không còn từ khá lâu (1969). Còn khi TBT Lê Duẩn không còn (1986), Việt Nam XHCN đang hồ hởi liệt liệt oanh oanh trong chế độ Tem Phiếu - Bao Cấp, chưa có cái gọi là Đổi Mới, chưa có Kinh tế tư bản định hướng cộng sản (1992)! Vậy rõ ràng bác Hồ, bác Lê (và những bác kế vị sau này) thuần "tiếp thị" bán chỗ trên trời từ dưới đất.

Cái đuôi XHCN được / bị gắn vào sau mỗi nhóm chữ, mỗi câu nói đơn giản lược dẫn nêu trên, theo tôi, chỉ đắc địa ở chỗ các tác giả đó đã rực rỡ thành công cấy, tạo được sự tù mù, sự hoang mang trong đại chúng và vô tình làm tôi trực nhớ lại mẩu chuyện này:

Phó giáo sư chính trị học Made in ex-CCCP khảo hạch cùng một lúc ba quan thí sinh chuyên tu tại chức thi lấy bằng cấp 2 XHCN, với một và duy nhất một câu hỏi: Hai cọng hai là mấy?

Thí sinh A trả lời: 4.
Thí sinh B trả lời: 3.
Thí sinh C trả lời: 5.

- Ai đáp trúng ?
- Đương nhiên là thí sinh C. Phó giáo sư trả lời.
- ! ! !

Phó giáo sư nghiêm chỉnh lý luận:

- Câu trả lời của thí sinh A biểu hiện niềm kiêu hãnh và nỗi lạc quan trí thức tiểu tư sản. Câu trả lời của thí sinh B phản ánh nỗi chao đảo bi quan đối với Tư Tưởng Hồ Chí Minh, đáng phạt tội. Còn câu trả lời của thí sinh C, dù đã đưa ra một đáp án không chính xác nhưng đã biểu lộ được định hướng chính trị xác thực mà Đảng và Nhà Nước mong cầu: Lạc quan: sai, bi quan: cũng sai, chỉ có hoang mang là trúng !

Triết lý ăn trầu của mệ Nhơi làm tôi liên tưởng tới bản chất duy ý chí (hay tính ngoan cố) của Đảng và Nhà Nước CSVN, đồng thời xui tôi nhớ tới nhà văn Vũ Hạnh khi ông viết (cái đuôi XHCN) là «đứa con đẻ của lý trí nhất thời, đã bị lý trí khước từ và nếu còn được tồn tại ở mức độ nào là nhờ nó được nuôi dưỡng ở lòng tự ái nhiều hơn».[2]

Nền giáo dục XHCN hiện hành ở nước ta cho tôi nhận định về Con người mới xã hội chủ nghĩa như sau:

Trong xã hội XHCN ưu việt người ta không thể nào có cùng một lúc ba đặc tánh sau đây:

- Vừa là một cán bộ cộng sản trung kiên;
- Vừa là một người chân thật; và
- Vừa là một người thông minh.

Ấy vì:

1/ Nếu là một người chân thật và thông minh thì không thể là cán bộ cộng sản trung kiên.

2/ Nếu là một kẻ thông minh đồng thời là cán bộ cộng sản trung kiên thì không thể chân thật.

3/ Còn nếu là một cán bộ cộng sản trung kiên và chân thật thì người đó không thể thông minh. [3]

Mấy đảng cộng sản cầm quyền cuối cùng trên thế giới vẫn còn khá nhiều lạc quan để «có một tương lai trường xuân bất lão» như khẳng định của sáng lập viên Chủ tịch đầu tiên của nước VNDCCH. Tiêu chuẩn hàng đầu của sự lạc quan đó là tất cả đều có cùng một ưu điểm rập khuôn trong việc duy ý chí củng cố thành công một Bộ Chính Trị, một Nhà Nước và một Quốc Hội bao gồm những nhân-vật thừa bản năng dũng cảm gỗ đá và sự tỉnh táo sắt thép để đăng đẳng chịu đựng sự trì trệ của đất nước và mọi thống khổ trong câm nín của tuyệt đại đa số đồng bào họ.

Tôi tin chắc chắn họ là những người hiểu tận tường hơn ai hết rằng chế độ cộng sản là «chế độ chính trị lỗi thời đã trải qua một lịch sử đầy thảm trạng bởi vì cơ chế quyền lực của nó đã biến ước vọng tự do của con người thành ảo vọng. Sở dĩ chế độ nầy mang bản chất bi thảm là vì nó tự buộc cho mình một nội dung hãnh tiến vô vọng. Hễ cái chế độ nầy vẫn ngoan cố chống lại nguyên tắc và lý lẽ mới của thời đại, thì chính tự bản chất của nó là một lỗi lầm lịch sử… Chế độ nầy là vở hài kịch to lớn của thế giới mà tất cả những anh hùng của nó đều đã bị khai tử. Lịch sử tiến bước và sẽ không bỏ sót một ai. Nó sẽ đi qua những sân khấu mà chung cuộc sẽ vất bỏ những chế độ lạc hậu vào nghĩa trang. Sân khấu cuối cùng mà lịch sử vừa mới bước qua là cả một vở bi hài kịch khủng khiếp.» [4] Do đó «yêu nước là phải từ bỏ (cái đuôi) Xã Hội Chủ Nghĩa. Lúc nầy và bây giờ»[5].

Thần thông quảng đại, biến hoá khôn lường cỡ Tôn Ngộ Không mà vẫn bị lộ bản lai diện mục là Thuỷ Liêm Mỹ Hầu Vương chỉ vì những phép mầu nó có không sao cắt được cái đuôi khỉ.

Hàn Lệ Nhân
(Tản mạn qua đêm 23)

Ghi chú:

[1] «Con người xã hội chủ nghĩa là con người có phẩm chất cao quý thể hiện nhân sinh quan cộng sản chủ nghĩa, trung thành vô hạn với sự nghiệp của giai cấp và dân tộc, sống và làm việc theo tinh thần làm chủ tập thể: "mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người". […] Vì vậy, con người xã hội chủ nghĩa phải là con người có trình độ văn hoá, khoa học và kỹ thuật tiên tiến, hiểu biết và vận dụng được các quy luật của xã hội và tự nhiên, kế thừa và phát triển sáng tạo mọi thành tựu văn hoá và khoa học mà loài người (!?) đã tích lũy được bằng tinh lực của hàng ngàn thế hệ.

Con người xã hội chủ nghĩa là con người có lòng yêu nước nồng nàn, có tình thương yêu sâu sắc đối đồng bào, đồng chí, có chí khí quật cường, bất khuất, có tinh thần độc lập, tự do "thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ", là con người thấm nhuần chủ nghĩa anh hùng cách mạng chẳng những trong sự sáng tạo, xây dựng xã hội mới ; con người ấy cũng là con người thấm nhuần sâu sắc chủ nghĩa quốc tế vô sản [6], biết kết hợp đúng đắn lợi ích chân chính của dân tộc với lợi ích chung của phong trào công nhân quốc tế, chống mọi khuynh hướng dân tộc hẹp hòi và sô-vanh nước lớn.

Con người xã hội chủ nghĩa của nước ta không những phải hấp thụ được những thành tựu mới nhất của nền văn minh (tư bản) hiện đại, mà còn phải kế thừa và phát triển những đức tính tốt đẹp tiêu biểu cho tâm hồn của con người Việt Nam được hun đúc suốt bốn ngàn năm lịch sử » (Lê Duẩn: Xây dựng nền văn hoá mới, con người mới xã hội chủ nghĩa, nxb Văn Hoá, Hà Nội 1977, trang 119-122. Sách in 21.000 cuốn, giá tiền Bắc: 0đ 70; giá tiền Nam: 0đ 56).

[2] Câu nầy nhà văn Vũ Hạnh dùng phê bình thể thơ Tự Do.

[3] trích Hàn Lệ Nhân, “Ba Mâu Thuẫn”, Cười Xả Hơi Cả Nước.

[4] Karl Marx: Contribution to the critique of Hegel’s philosophy (theo Nguyễn Hữu Liêm: Dân chủ pháp trị, nxb Biển Mới – USA,1991, trang 347).

[5] Nguyễn Hữu Liêm: sđd, trang 347.

[6] Xem thêm để đối chiếu với thực tiễn: Danh sách những nhà vô sản:
http://minht.free.fr/tham%20nhung%20001/mat%20tran/no%20le%20che%20do%20001.html

Hàn Lệ Nhân

Mai sau dù có bao giờ…
Câu văn thuở trước, đâu ngờ hôm nay ! (1)
(Tố Hữu)

Lịch sử nhân loại di lưu vô số thể loại trường cửu, trong đó có những câu nói. Có thứ trường cửu đôi khi bị tan biến trong chốc lát như nguyên cái nóng vào hè dễ chịu mấy tuần qua bị cuốn mất bởi cơn giông sáng nay. Tuy nhiên, khi cơn giông qua đi cái nóng lần hồi quay trở lại độ vài giờ sau, khác hẳn với sự đột tử của chủ thuyết cộng sản và chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu: Một đi không trở lại hoặc giả tôi tin rằng là con người, đúng nghĩa của danh từ, không ai mong nó trở lại. Giấc mơ đỏ cho một Thế Giới Đại Đồng thế là đã thực sự trở thành giấc mộng…đen.

Nhân loại sa thải chủ thuyết Marx vì xuyên qua thực nghiệm bằng xương máu của con người đã xác minh nó bất cập đối với con người, nó hũy hoại con người. Do đó, một chính quyền còn tiếp tục núp sau tấm bình phong của một lý thuyết đã bị thải hồi, theo tôi là một chính quyền bất nhân tâm vì nếu đắc nhân tâm thì chính quyền đó đâu cần phải thường trực dùng tới bạo lực - khoác áo luật pháp 'chí công vô tư', đặc biệt đối với những gì «"khác lạ" so với nhận thức quen thuộc của mình». Dù «thật ra "khác lạ" không đồng nghĩa với chân lý nhưng cũng không đồng nghĩa với sai lầm; và quyền lực, số đông không đồng nghĩa với chân lý». Hơn nữa, một chính quyền «tự cho mình là kẻ độc quyền chân lý, tự cho mình không bao giờ phạm sai lầm; "cấm" phạm sai lầm […] là thái độ thô bạo, phản khoa học, phản ảnh một trình độ văn hoá hạn hẹp, thấp kém» ( Hoàng Tuệ: Vấn đề tiếng Việt trong Đề cương về văn hoá Việt Nam 1943 của Đảng, trong cuốn 50 Năm Đề Cương Về Văn Hoá VN, nxb Khoa Học Xã Hội, Hà Nội 1995, trang 172).

Báo Công An mạng, ngày 04/05/07 có đăng bài "Sử dụng ODA hiệu quả, Việt Nam bắt đầu thoát khỏi nghèo đói" (2) làm tôi nhớ đã có ghi trong sổ tay những dòng chữ sau đây:

«Trong chế độ xã hội chủ nghĩa một ngày tiến bộ bằng hai mươi năm. Nhân dân và thanh niên các nước anh em, nhất là Liên Xô, Trung Quốc và Triều Tiên (Bắc Hàn) đang thực hiện điều đó. Kế hoạch 7 năm xây dựng chủ nghĩa cộng sản của Liên Xô đang tiến lên vùn vụt. Kế hoạch 5 năm của Trung Quốc đã căn bản hoàn thành trước thời hạn ba năm. Triều Tiên đã hoàn thành kế hoạch 5 năm trong hai năm rưỡi. Nhân dân ta, trước hết là thanh niên ta, phải có quyết tâm học tập và theo kịp nhân dân và thanh niên các nước anh em.

Các cô, các chú có quyết tâm để Bác báo cáo với Trung Ương là mỗi đoàn viên thanh niên lao động sẽ trở thành một thanh niên tích cực lao động xã hội chủ nghĩa không ? (Tiếng trả lời: Thưa Bác quyết tâm ạ !)».(trích Những Lời Kêu Gọi của Hồ Chủ Tịch, nxb Sự Thật, Hà Nội 1962, tập VI, trang 62-65)

Nếu quả thật "trong chế độ XHCN Một Ngày tiến bộ bằng HAI MƯƠI NĂM" như lời Bác bốc kích thì hậu sinh chúng ta thử len lén làm con tính: 2007-1962 = 45 năm ; 45 năm x 365 ngày = 16.425 ngày; 16.425 ngày x 20 năm = 328.500 lần tiến triển, vượt cả tốc độ siêu âm thì lý ra và ít ra 3 triệu đảng viên đâu thể nào trụ đôi chân trên mặt đất được nữa, Bác ơi !

Vậy mà 2007 ta chỉ mới "bắt đầu thoát khỏi nghèo đói" thì cái cỗ máy kinh tế XHCN khoa học Made in VN hẳn phải được vận chuyển bằng nước sông Hồng, nước sông Hương, nước sông Sàigòn hay trong nhất thời bằng nước bọt của kẻ cuồng ngôn !

Thường tình, bất cứ ở đâu, thời nào việc giáo dục-đào tạo hoặc trồng-đúc người đều cần và phải là quốc sách ưu tiên số 1. Tôi cũng như mọi người hằng quan tâm tới chương trình "trồng người" của ông cụ họ Hồ vĩ đại, rồi từ 15 năm qua "dưới ánh sáng của Tư-Tưởng-Hồ-Chí- Minh", nền giáo dục x-h-c-n cớ chi lại là "ngôi nhà sắp đổ" ? (3)  Xin thưa:

-      Vì «người ta đã gieo rắc một nền giáo dục đồi bại, xảo trá và nguy hiểm hơn cả sự dốt nát nữa, vì một nền giáo dục như vậy chỉ làm hư hỏng mất tính nết của người đi học, chỉ dạy cho họ biết sùng bái những kẻ mạnh hơn mình…» […]. «Điều gì có thể rèn luyện được cho học sinh biết suy nghĩ, biết phân tích thì người ta không dạy ở nhà trường. Vấn đề nào có liên quan đến chính trị, xã hội và có thể làm cho người ta tỉnh ngộ đều bị bóp méo và xuyên tạc đi.» ( Trích Hồ Chí Minh:"Đây ' công lý ' của thực dân Pháp ở Đông Dương" (viết năm 1926), nxb Sự Thật, Hà Nội 1962, trang 73-77).

Theo dõi việc hành pháp bấy lâu nay, tôi xiết cảm thương cho Luật, tội nghiệp cho những đầu óc trí thức ngủ trên cán cân công lý x-h-c-n quá ! Tôi không thể không suy nghĩ, không thể không nảy ra kết luận rằng một bộ quốc luật bất chấp Hiến pháp phải được đặt tên là bộ luật Tarzan. Một toà án mang tính đảng là một toà án gồm những con bú dù xhcn mắc «bệnh ý chí chủ nghĩa, bệnh chủ quan nóng vội, bệnh giáo điều máy móc» (Nhà thơ Cù Huy Cận: Bản sắc văn hoá dân tộc, sđd, trang 131). Tôi lại thêm một lần vô duyên ray rứt, lẩn thẩn đặt câu hỏi: Trong mỗi phiên xử theo đơn đặt hàng trước như mấy vụ mới đây mà chúng ta đều biết, chẳng hiểu các vị quan toà cao quí kia đêm đêm về họ có ngủ yên không? Rồi bỗng dưng tôi trực nhớ tới trường hợp của «Ông Phan văn Trường (4), một nhà báo Việt Nam, đã bị hai năm tù vì ông đã có tội đăng lại một bài của báo Nhân Đạo (L'Humanité, Paris) bàn về sự "Đoàn kết huynh đệ với Cách Mạng Trung Hoa»; «hai anh em ông Vương gia Hội và Vương gia Ngãi ở Trung kỳ đã bị kết án một người ba năm tù, một người hai năm, chỉ vì có tội là bày vào tủ hàng sách của các ông quyển Tiểu sử Tưởng Giới Thạch. Một học sinh 17 tuổi bị giam cho đến tuổi thành niên vì đã làm bài thơ "Chiêu hồn nước"». (trích Hồ Chí Minh: Đông dương khổ nhục (viết từ 1921-1926) đăng lại trong Về giáo dục thanh niên, trang 22, nxb Thanh Niên, Hà Nội 1977).

Hai chính quyền, hai nền kinh tế, hai nền công lý cách nhau non 80 năm, thử hỏi ai chẳng thấy "sự tiến triển, lòng khoan hồng độ lượng" khác nhau ra sao. Rõ ràng cái bọc trăm trứng chưa tiêu hoá được tí nào bài học lịch sử và tôi dám cười khẳng định "tư tưởng" trong bài Văn Hoá Nước Biển của tôi có "nguy cơ" hàm giá trị "trường cửu".

Hàn Lệ Nhân
(Tản mạn qua đêm 24)

Ghi chú:
(1) Nguyên văn là "Câu thơ thuở trước, đâu ngờ hôm nay", trong bài Kính gửi cụ Nguyễn Du, tập Ra Trận - Thơ Tố Hữu, Tác phẩm chọn lọc dùng trong nhà trường, trang 182, nxb Giáo Dục Giải Phóng, HN 1974)

(2) http://www.congan.com.vn/home/van_de_hom_nay/2007/05/mlnews.2007-05-04.102588831...

(3) http://thongluan.org/vn/modules.php?name=News&file=article&sid=1798

(4) Luật sư Phan Văn Trường là một trong Ngũ Long Paris, thập niên 1910, gồm các ông:

1/ Phan Văn Trường, 2/ Nguyễn Thế Truyền, 3/ Phan Chu Trinh, 4/ Nguyễn An Ninh và 5/ Nguyễn Tất Thành (HCM); khi viết báo cả năm người cùng ký chung một bút danh là Nguyễn Ái Quấc (với chữ ấ, theo giọng Nam = Nguyễn Le Patriot). Theo "tác giả" Trần Dân Tiên, ông Phan Văn Trường là người cưu mang ông Nguyễn Tất Thành lúc ông nầy mới chân ướt chân ráo qua Pháp "tìm đường cứu nước" (1911) sau khi thất bại trong việc xin xuyên qua cổng trường Thuộc Địa và ông Trường cũng là người dạy tiếng Pháp cho "soạn giả" cuốn Le Procès de la Colonisation Française (Bản án chế độ thức dân Pháp), «gồm những tài liệu chống Pháp, trích trong những sách của Pháp viết để ở thư viện quốc gia» tuy bấy giờ «ông Nguyễn (HCM) không đủ tiếng Pháp để viết. Ông Trường viết giỏi, nhưng không muốn ký tên. Mà chính ông Nguyễn đã phải ký tên…những bài báo». (trích Trần Dân Tiên: Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ chủ tịch, nxb Sự Thật 1986).

Hàn Lệ Nhân
Cuối triều Hùng Vương thứ 18, có hai chị em nòng nọc sống quấn quýt bên nhau giữa một cái đầm lầy. Nào ngờ trong một cơn giông tố, hai chị em nòng nọc bị cuốn bay ra hai nơi, cô chị bị văng tuốt ra sông Mékong, cô em rớt xuống một miệng giếng bỏ hoang cách đầm không xa. Hai chị em lạc mất nhau từ đó. Không lâu sau, nòng nọc chị hoá thân thành ếch, sống đời sống lưỡng hệ / lưỡng cư tự nhiên bình thường; nhớ em nhớ chốn cũ thì chỉ việc tót lên bờ, thả mắt trông trời nhìn đất bao la, ngày đêm mặc lòng một mình buông tiếng hoài thương, thỉnh thoảng hợp xướng với các đồng loại chung quanh. Dưới giếng, nòng nọc em cũng đứt đuôi thành ếch, nhớ chị nhớ cảnh xưa thì trồi lên mặt nước đọng, nghếch nhìn ô trời vành vạnh, ngáp ngáp mươi cái lại ngậm mồm úm xuống ngay. Chẳng là hồi mới rụng đuôi, theo bản năng ếch em đã nhiều lần thử nhảy bám vào gạch quanh bờ giếng, phơi cho biết cảm giác đệ nhị hệ ra sao, song không thể vì gạch đã đóng rêu trơn tuột không sao bấu được, nói chi chuyện leo thoát khỏi giếng, do đó lâu ngày ếch em đinh ninh kiếp ếch uyên nhiên vốn chỉ cần có tí lăng quăng, chút muỗi mòng dằn bụng để sinh tồn..., vậy là quá đủ; hoàn toàn không biết cõi khô, cái nắng là gì. Sự tích ếch sông, ếch giếng khác biệt nhau duyên do khởi từ đó.

*
Hai chị em chúng tôi có mấy năm học chung lớp trong trường Sơ. Phần tôi may mắn được sự quan hoài của một sơ tên Marieaule, đến từ Quảng Bình. Sự quan hoài này chẳng mảy may tại tôi không học giỏi như cô em và đa số các bạn cùng lớp, mà nay nghiệm lại, hoàn toàn nhờ cái tánh lơ đãng xuất hồn của tôi khi thường xuyên dỏi mắt ra cửa sổ trong giờ đứng lớp của sơ. Nhiều lần sơ hỏi nhỏ tôi "em mê mẩn nhìn ra cửa sổ để tìm cái chi?". Lúc đầu tôi giữ ý, e lệ trả lời qua quýt, sau thấy sơ cũng hơi khá đặc biệt, tôi bèn thố lộ rằng "em ngó ra cửa sổ để nương theo đôi cánh Lamartine, Musset… đẩy hồn em vút lên, vút lên cao hoà vào khung mây, hoá thân thành cọp, thành rồng trong văn giới mai này". Nghe cái mộng một tấc thấu trời, sơ trố mắt nhìn con nòng nọc dễ thương hồi lâu, nhưng rồi tủm tỉm nhìn ra mông lung, nói «cái mộng của em tương tự cái mộng của sơ lúc đã nhập thân Kinh Thánh, quyết định hiến tấm băng tâm cho Chúa Cứu Thế năm sơ 21 tuổi. Bấy giờ sơ cũng chắc mình 'sẽ' hoá thân thành một Mẹ Teresa da vàng. Kể ra…cũng đẹp».

Mấy hôm sau, sơ đem bài ngụ ngôn La grenouille qui veut se faire aussi grosse que le bœuf (Con ếch muốn làm to bằng con bò) của Jean de Lafontaine ra dạy và dặn cả lớp học thuộc lòng và trả bài trong tuần tới. Người đầu tiên bị sơ gọi lên khảo bài lại chính là con nòng nọc đang kể lại câu chuyện! Trả bài xong, tôi hào hứng phát biểu cảm tưởng «Con Ếch muốn thành con Bò trong chốc lát, thưa sơ, hào khí đó đáng noi theo lắm chứ. Dẫu kết cuộc phải trả một giá rất đắt». Sơ cười nụ cho tôi 8 điểm/10, lập lại câu nói «kể ra…cũng đẹp»!

Xong trung học, em tôi quyết định ở lại lập gia đình. Tôi đến chào giã biệt sơ Marieaule để sang Pháp học tiếp. Tiễn tôi ra tận cổng trường, sơ cầm tay tôi nói «thế nào con nòng nọc dễ thương của sơ cũng 'sẽ' đứt đuôi hoá thân thành ếch trong thi đàn nay mai». Đến năm 1981, ngay đêm ông François Mittérand thuộc đảng Xã Hội đắc cử tổng thống nước Pháp, như một số đồng hương khác, vợ chồng mới cưới chúng tôi hốt hoảng hoá thân ù qua Mỹ tị nạn lậu, ấy là do sự tự kỷ ám thị đánh đồng hai chữ Xã Hội với cái gọi là Xã Hội Chủ Nghĩa, cũng như lâu nay người ta đã nhơn nhơn không biết ngượng, đồng hoá chống độc tài đảng trị là phản quốc, phản dân; yêu nước là phải gắn liền với yêu xã hội chủ nghĩa; đụng đến nội xâm, mó tới sự thật bầy nhầy của các đầy tớ nhân dân là bôi nhọ lãnh đạo, là tiết lộ bí mật quốc gia; hó hé đòi những thứ mà dưới sự lãnh đạo của đảng -  bằng xương máu của nhân dân, đã đấu tranh đòi lại được từ thực dân đế quốc là bị vu, quy 'diễn biến hoà bình', là phá hoại sự 'ổn định' của đất nước…, là bóc lịch !

Sau cuộc đổi đời ở Đông Dương non năm năm, bố bu chúng tôi lần lượt theo nhau hoá thân thành cát bụi, 'bay theo đường dân tộc đang bay' trong sự bình đẳng của hai chữ túng quẫn chung cả nước; em gái tôi được chọn đi học đại chương trình đại học của chế độ mới. Mười năm đầu cùng nhau sảng dưới ánh sáng chỉ đạo của các cụ râu, em tôi bóp bụng lên tiếng cầu cứu: Cứ ba tháng một lần vợ chồng tôi gửi chui số tiền chắt bóp về giúp gia đình cô em gái, vốn đã có chút danh làm tôi bộc nhân dân, cọng tí quyền là phó trưởng phòng gì đó.

Ở Pháp rồi ở Mỹ, con nòng nọc dễ thương của sơ Marieaule không những không chịu đứt đuôi để thành ếch tây hay ếch mẽo mà, qua phép mầu boat people, lại hoá thân ra nòng nọc mít, có kỳ khôi không chứ. Nhà tôi an ủi: «Thôi, không thành được ếch đầm, ếch mẽo thì em cố luyện thành ếch mít đặc, rồi gồng thành bò ta coi mòi vừa dễ dàng hơn, vả cũng được lắm chứ». Con nòng nọc việt bắt đầu 'chuyên tu tại chức' từ đó, nhưng rắp ranh 'cú nhảy vọt' một phát một chuyển hoá thành…cọp, thành rồng, dứt khoát vất phăng giai đoạn quá độ thành ếch nghĩa là để khỏi vướng phải cái ngụ ngôn truyền kiếp của ông cụ Lafontaine; hơn nữa ai lại hoài công tu luyện mà chỉ để thành ếch rồi thành bò dù bự như bò bắc Mỹ, khi mà xưa nay lịch sử văn học thế giới làm gì có thứ ếch văn học, bò văn chương, nghe chẳng văn hoa tí tẹo nào.

Hai chị em chúng tôi hẹn gặp nhau tại Bangkok vào đầu thế kỷ XXI, nhân chuyến em tôi tháp tùng phái đoàn qua Thái Lan thương thuyết về mậu dịch song phương. Hơn hai mươi năm xa cách, chị em không vì thế mà nhạt nghĩa tình cùng một lỗ chui ra, khi gặp lại. Duy điều làm tôi bứt rứt, canh cánh khó chịu là trong em gái tôi rõ ràng có hai con người tách biệt: Một, khi hai chị em nằm gác chân nhau thủ thỉ chuyện quá khứ, chuyện gia cảnh. Hai, khi lan man qua đề tài có mùi đất mùi nước, mùi tệ đoan xã hội từ sau cuộc đổi đời, đặc biệt khi có mặt dăm thành viên trong phái đoàn, nhất là khi có sự hiện diện của người đàn ông mà em tôi khúm núm gọi là thủ trưởng. Nghĩ cũng tức cười, ai đời mọi 'thành tựu to lớn' họ chớm có hôm nay (sau 20 năm định hướng) đều đến từ tụi 'tư bản bóc lột, giãy chết', ấy thế mà em tôi nói riêng, mới ngoài 40, nhập đồng hoá thân thành con ểnh ương bị kích động, phùng mang lồi mắt sổ toẹt tất tật điều gì có liên quan tới hai chữ Tư Bản với một ngôn từ, một luận điệu hao hao na ná trong vô số sách, báo trên giấy hay trên mạng mà tôi thường xuyên theo dõi bao năm nay. Đến nỗi dù muốn dù không tôi cũng bị ghi vào đầu rằng dường như những điều họ nói ra đều được vuốt kèm tính từ xã hội chủ nghĩa. Hỏi tại sao cứ nhất định phải có cái đuôi đó, thay vì trả lời gọn thẳng, họ luân phiên xàng xê quan họ một hơi rồi có cùng một kết luận huề vốn: Phải hoá thân thành dân xã hội chủ nghĩa mới thấm nhuần được cái đuôi vạn năng kỳ bí đó! Nghe họ hoả mù, thiệt tình là vẹt ca nhưng riêng tôi phải công nhận: Ba láp, song 'kể ra…cũng đẹp' và càng quay quắt nhớ sơ Marieaule, chẳng biết nay trôi dạt về đâu, còn hay mất.

*
Trong khoảng thời gian tương đối dài hợp tình hợp lý sau thế chiến thứ 2, đó đây lần lượt nảy sinh một hai con rồng, ba bốn con cọp, nghe nói đều tiệm tiến hoá thân từ giun đất, từ mèo rừng bình thường. Mười năm sau cuộc tương tàn Đông Dương 2, trong một cái hố bom B52 người ta thấy xuất hiện một con nòng nọc có cái đầu năm cánh. Theo chu kỳ phát triển tự nhiên, con nòng nọc lạ hoá thân thành ếch nhưng hậu-cần vẫn lủng lẳng cái đuôi sần sùi, dị hợm. Các nhà sinh vật học bèn hội ý tạm đặt con nòng nọc lạ vào họ Ếch Có Đuôi, Vixi-Urodela. Ếch Vixi-Urodela (VU) nhân danh đủ thứ để tiếp tục tự phong vương trong cái ao B52, hoá thân thành ếch vô số sản sau lớp da vô sản. Với cái đuôi quái đản cọng bí chiêu Hàm Mô Công, ếch VU triệt tiêu mọi ếch nhái chẫu chàng không chịu khuất phục. Đặc điểm khác của ếch VU là lối kiếm ăn khác đời, cứ nhảy hai cú tiến lại có một cú lùi (vì vướng cái đuôi dị dạng), nhưng cứ uệch uệch rằng chỉ một cú phình là nó 'sẽ' hoá thân to bằng bác bò xiêm!

Có con ếch chúa qua nhiều năm nằm tịnh khẩu tu luyện chờ ngày hoá thân thành thánh, nghe VU một tấc thấu trời bèn nghĩ bụng «con bò chú mày vẽ quả là to bằng mười con bò do tớ dự phóng ngày xưa», rồi cảm khái khai khẩu thành bài vè như sau:

Nghe vẻ nghe ve
Nghe vè con ếch
Ước mong giống hệt
Cao lớn như bò
Cái bụng phình to
Chắc kêu lớn tiếng
Ếch bèn gợi chuyện
Cùng với con bò
"Xin bác chỉ cho
Nhờ đâu bụng lớn?"
Bò nghe như giỡn
Nhưng cứ trả lời:
"Chú hãy hít hơi
Thật nhiều vào phổi
Sẽ to như thổi
Chú ráng thử coi."
Ếch khoái đua đòi
Nên càng mê tít
Lấy hơi ráng hít
Cho bụng căng phình…
Bỗng nghe cái "bình"!
Ếch lăn ra chết.

Thế nên mới biết
Cứ sính tranh giành
Đố kỵ ghét ganh
Huênh hoang tinh tướng
Vẽ vời ảo tưởng
Chỉ tổ hại thôi
Các đầy tớ ôi
Đừng quên chuyện ếch!
(Theo sưu tầm của Lê Thu Quỳnh)



Hàn Lệ Nhân
(Tản mạn qua đêm 25)