Đêm …
Ngồi đung đưa trên chiếc xích đu nơi góc sân, trong khoảng không gian êm đềm, tĩnh lặng, nhìn ánh trăng vằng vặc tỏa sáng, trải dài trên giàn gấc và chiếc giếng sâu nơi đầu sân bên kia …, lòng tôi trào lên niềm cảm xúc … chợt thấy yêu vô cùng nơi đây, một vùng quê nhỏ bé của miền Trung cát nóng này



Ba Ngòi – cảng Ba Ngòi, thị trấn Ba Ngòi … một cái tên thật đơn sơ giản dị, như những con người gắn liền với nó… mà tôi đã nghe từ lâu, nhưng chỉ thât sự biết từ năm 2006, kể từ khi anh rể, cũng chính là cha nuôi của con gái tôi, về dưỡng bịnh tại quê nhà, thì gần như năm nào tôi và con gái cũng ra đây để thăm anh, để … tang chế cho anh … và hôm nay là để xả tang cũng như giỗ đầu cho anh …



Đám xả tang, diễn ra vào ngày thứ tư, nhưng mọi việc trong nhà đã rộn rịp từ ngày thứ hai … Nào ngâm đậu, nào gút nếp … nào ngâm gạo … gần cả chục thau, xô để hàng hàng. Đến tối thứ hai, thì những hạt đậu trắng sau khi lột võ càng thêm trắng ngần, được nấu xong, để nguội và vo viên đều đặn … đậu xanh, được đãi võ vàng ươm, nấu chín … nồi nồi chờ sẵn … tre chẻ cọng, lá dừa cắt đoạn … Và món đông sương cũng đã được làm trước từ bữa thứ hai.



Qua sáng thứ ba, vừa lớn, vừa nhỏ trong nhà, độ gần hai chục người xúm lại bắt tay vào việc. Đối với trẻ nhỏ (từ 7-8 tuổi trở lên), thì được giao cho nhiệm vụ rửa, lau lá chuối sau khi đã được trụng qua nước sôi, hoặc ngồi bẻ khuôn bánh xu xuê (hay còn gọi là phu thê), hoặc gói những viên đậu trắng vo sẵn thành kẹo pháo …





Còn người lớn (cỡ từ con gái tôi trở lên), thì hết việc này, bắt qua việc khác, theo sự điều khiển của “bếp trưởng”, là cô Út trong nhà … Chu choa … có đến chục loại bánh, … Tất cả đều được thực hiện tỉ mỉ từng chút một, vừa đáp ứng được bánh ngon, vừa phải “đẹp mắt”.
Với bánh xu xuê, tôi thấy cô Út dùng bột mì tinh “lấy trùng” (quậy trên bếp cho chín sơ sơ), rồi trộn dừa non nạo sợi vào, phần nhân bánh, thì đậu xanh, nấu chín, nắn thành những viên dẹp dẹp. Sau đó, múc bột cho vào khuôn, rồi nhấn một viên đậu xanh vào … cuối cùng, phủ lên một lớp bột thật mõng. Kỹ thuật cần thiết cho bánh này là ở phần khuôn bẻ cho khéo, bột để sao cho vừa với khuôn, lớp trên cùng thiệt mõng sao cho khi hấp chín vẫn thấy được viên nhân màu vàng và những cọng dừa sợi trắng muốt nằm lẫn trong bột. Cuối cùng, khi bánh đã nguội, thì lấy phần nắp đậy lại thành những chiếc hộp vuông vức, xinh xắn …





Với bánh bột lọc, cũng dùng bột mì tinh “lấy trùng”, sau đó, quết bột trên lá đặt vào những con tôm đã ram chín, gói lại, hấp chín là xong



Các loại bánh ít, thì nhiều công phu và công đoạn hơn. Nếp xay ra, đã được bồng từ hôm trước, sau khi được nhồi kỹ, chia ra làm hai loại : bánh ít nhân dừa và bánh ít nhân đậu. Còn một phần nếp được ngâm trong nước lá tre gai … nhìn có màu xám, nhưng khi hấp chín, lại có màu đen khá đẹp.
Nhìn chung, ba loại bánh ít này, có phần giống nhau ở một vài khâu. Đó là phần bắt bột, bắt nhân (vo bột, nhân thành từng viên tròn), bọc sơ lớp lá chuối, rồi hấp chín. Sau khi bánh chín rồi, tương đối nguội, chúng tôi lại lột bỏ lớp lá chuối bắt đầu chia ra, mỗi loại gói một cách khác nhau.



Đối với bánh ít lá gai, bánh trước khi gói, được lăn qua lớp mè rang, rồi mới cho vào lá chuối đã được xếp sẵn góc cạnh gói thành nóc chùa tháp …



Đối với bánh ít nhân dừa, bánh được điểm chút màu đỏ bằng cỏ lông công trên đỉnh bánh … để vừa làm dấu, vừa “điểm duyên” … rồi … dùng bao nylông bọc lại, sau đó, lại gói lá chuối theo kiểu gói xôi …



Đối với bánh ít nhân đậu, bánh được gói kín trong lá chuối, nhưng bẻ chéo hai đầu, thành hình thuôn thuôn, dài dài …



Như vậy, so với bánh ít ở miền Nam, bánh ở đây, sau khi gói xong, lá vẫn giữ màu xanh thật đẹp, và bánh lưu được trong 3 ngày.
Còn hai loại bánh khá quen thuộc nữa là bánh cúng và bánh cáp. Sau khi ngâm, để ráo, nếp vẫn còn nguyên hột, trộn đều với dừa nạo thành sợi … Với bánh cúng, lá chuối đã được cột khuôn sẵn … Múc nếp bỏ vào “khuôn” … bẻ đầu, dùng dây nylon cột lại thành những cây bánh dài dài khoảng một gang tay … Bánh cáp, thì múc nếp trãi lên lá gói lại hình chủ nhật, dẹp dẹp … là xong. Sau đó, cứ hai bánh cột lại thành cặp … rồi chục bánh cột lại thành bó … mới đem vào xững hấp ….



Như vậy, suốt ngày hôm đó, chúng tôi đã làm cả thảy là hết 7 loại bánh, và 1 loại kẹo … Mỗi loại đều được làm đúng 45 cái (bận rộn, tôi quên hỏi vì sao có con số 45 đó). Hay một điều, là bánh đều tăm tắp, bột, nhân, nặng ra đều đủ 45 không thừa, không thiếu …
Qua ngày thứ tư, tức ngày cúng chính, có đến 3 giác cúng và 4 giác tụng kinh, nên ngay từ 4h00 khuya, các bếp than, bếp ga đều đỏ lửa … Một nồi xôi gấc, một nồi chè khoai sáp, một nồi cháo trắng, một nồi cơm … rồi 3 món canh, mặn xào (chiên) …



Giác cúng đầu tiên là 6 giờ sáng, gọi là khai kinh, giác tiếp theo (chỉ tụng, không cúng) là 8 giờ sáng, giác thứ 3 lúc 10giờ trưa và giác sau cùng là 2 giờ rưỡi chiều. Ba giác cúng, thì 3 món này đều khác nhau, nghĩa là đến 9 món … Cô Út như người nhạc trưởng, chúng tôi, cứ theo sự “điều hành” của cô chia ra làm, nhìn cô buông chảo này, bắc nồi kia, liên tục … mà tôi thiệt khâm phục … Bao nhiêu chén, dĩa được đem ra, loại chén nào, dĩa nào, múc thức chi, đặt ở bàn thờ nào … thì lại theo sự sắp đặt của chị dâu trưởng trong nhà …



Đến 4giờ chiều, mọi việc xong xuôi, chúng tôi cùng thở phào nhẹ nhõm, lúc đó, cả nhà mới cùng ngồi lại, vừa rạm ran trò chuyện, vừa thưởng thức những tấm bánh, món xôi, món chè … đã dày công làm trong hai ngày qua …

Sau khi lấy cho mình 1 dĩa xôi gấc, rắc vào chút mè giã nhuyễn, tôi ngồi vào một góc nhà, vừa ăn, vừa nghe trò chuyện …. Cả nhà thật vui … lớn nói cùng lớn, nhỏ nói cùng nhỏ … Tôi nhớ đến đám giỗ nhà mình trong Sài Gòn … Vì bận rộn chuyện đi làm … chúng tôi phải chia ra … mỗi nhà “phụ trách” 1-2 món … tự lo, đến giờ đã hẹn, “bê” món ăn qua nhà má tôi … dọn ra cúng, rồi rụp rụp ăn, rồi rụp rụp dọn rửa, kẻ trước người sau, rụp rụp về …. Vì những đứa trẻ còn học bài, vì sợ kẹt xe … vì … phải đi trực, đi học …. Không có cảnh sum vầy vui vẻ, xúm xít lo toan, không có chuyện … làm bánh, làm trái, gần như 2/3 là mua sẵn về chế biến thêm … không có cái không khí rộn ràng, rộn rã … rất gần gũi như ngoài này …
Nhưng, tôi cũng biết, dù chúng tôi có muốn giữ được nếp nhà như ở đây thì cuộc sống Sài Gòn, với những lo toan bận rộn, luôn thấy thiếu thời gian, sẽ không cho phép chúng tôi có thể “ra tài” nữ công gia chánh … không cho phép chúng tôi xúm xít với một cái đàm giỗ hết 2 - 3 ngày như vậy …
Mà … ngay cả ở nhà bác Suôi … các cháu nhỏ cũng giỏi, theo người lớn dần dần sẽ học được “tay nghề” của các cô … Nhưng, cuộc sống tại Cam Ranh cũng sẽ dần dần “theo chân Sài Gòn”, các cháu cũng sẽ không còn thời gian như hiện tại để có thể ngồi tỉ mỉ nắn từng tấm bánh … Nghĩa là truyền thống gia đình sẽ dần dần bị mai một, “nữ công, gia chánh” lần lần phải thu hẹp lại … nhường chỗ cho thực phẩm công nghiệp …
Nhưng cái không khí “giỗ quảy” ở nông thôn như thế này thật vui và thật đáng yêu, cũng nhờ có những buổi như vậy, tình cảm anh chị em ruột, tình cảm của các cháu nhỏ (anh chị em họ) mới gắn bó hơn, thân thiết hơn  … Vậy … phải làm sao đây ? Tôi nghĩ hoài, nghĩ mãi, nghĩ không ra !!!!!