Nhân loại năm 2016 cũng giống như nhân loại qua hàng ngàn năm vẫn phải đối phó với hai vấn đề chiến tranh và bệnh tật. Năm 2015, thế giới ồn ào vì vi khuẩn Ebola, năm nay thế giới ồn ào vi khuẩn Zika, một vi khuẩn sống trong loài khỉ. Khoa học gia người Scotland, ông Alexander John Haddow chuyên nghiên cứu các loại vi khuẩn hiếm trong rừng già Phi Châu, ngoài tỉnh Entebbe xứ Uganda, năm 1947 đã tìm thấy một vi khuẩn mới sống trong máu của khỉ (loài khỉ Rhesus) trong rừng Zika. Cũng giống như các vi khuẩn Dengue (gây sốt xuất huyết) và vi khuẩn gây sốt hoàng nhiệt (yellow fever) vi khuẩn Zika truyền qua muỗi.

Năm 2012, cháu của ông Alexander Haddow đã theo bước chân của ông nội, nhà khoa học gia Andrew Haddow chuyên nghiên cứu côn trùng học y khoa (Medical entomology) đã nhận thấy vi khuẩn Zika có hai xuất xứ, một loại từ Phi Châu và một loại từ Á Châu, loại vi khuẩn bộc phát mới đây đi từ đảo Yap thuộc Micronesia trên Thái Bình Dương là loại vi khuẩn Zika Á Châu. Ông Haddow đã cảnh cáo từ năm đó là vi khuẩn Zika có thể lan tràn khắp thế giới gây ra nạn dịch.

Ðầu năm 2016, tiên đoán của Haddow thành sự thật, trong những tháng tới dự đoán khoảng 4 triệu người sẽ bị nhiễm vi khuẩn Zika khiến cơ quan sức khỏe thế giới WHO tuyên bố tình trạng khẩn trương y tế công cộng với sự lan tràn vi khuẩn từ Châu Mỹ La Tinh.

Tin nóng hổi của báo chí cho biết một trường hợp vi khuẩn Zika đã truyền qua giao hợp, nhưng thật ra đây không phải là tin nóng đối với giới y học. Năm 2009, ông Andrew Haddow cho biết vi khuẩn truyền nhiễm bởi muỗi nhưng có thể truyền qua giao hợp nam nữ. Năm đó, khi đi nghiên cứu vùng Senegal, ông Haddow gặp Kevin Kobylinsky cũng là một nhà côn trùng học, ông Kobylinsky đã tả một căn bệnh bí mật chưa thấy, ông chính là bệnh nhân, bị đau khắp mình mẩy, sốt nhẹ, mệt mỏi, đau các khớp xương và có máu trong tinh dịch. Một đồng nghiệp của hai ông là Brian Foy cũng bị một chứng bệnh như vậy sau khi đi Senegal về một năm trước đó. Vợ ông Brian Foy không đi Senegal với chồng nhưng trở bệnh 9 ngày sau khi chồng trở về Mỹ từ Senegal. Ông Haddow nghi ngờ ngay là ông Foy đã bị nhiễm vi khuẩn Zika, kết quả thử nghiệm máu đã cho thấy ông Haddow đúng. Năm 2011, hai ông Haddow và Foy đã viết bài trong báo y học Emerging Infectious Disease, dựa trên các bằng chứng lâm sàng và thử nghiệm ông Foy đã gây bệnh cho vợ và ông Foy nghĩ rằng vi khuẩn Zika đã gây ra nạn dịch trên đảo Yap (đến 73% dân số) một phần vì giao hợp nam nữ.

Triệu chứng nhiễm vi khuẩn Zika không rõ ràng, không đặc biệt, cũng giống như những chứng nhiễm vi khuẩn khác. 20 % bệnh nhân có những triệu chứng nhẹ như sốt nhẹ, đau nhức mình mẩy, nhức đầu, mắt đỏ, đau bụng, ói mửa, đi tiêu chảy, nổi mẩn đỏ (rash). Các triệu chứng xảy ra 2 đến 12 ngày sau khi bị muỗi đốt. Ðịnh bệnh cũng khó vì bệnh hầu như không bao giờ được các bác sĩ để ý chẩn đoán, không có phương pháp thử nghiệm để tìm vi khuẩn trong các bệnh viện. Bệnh được xem là không nguy hiểm, không gây tử vong và vì nhiễm vi khuẩn Zika là một bệnh không cần phải báo cáo cho cơ quan y tế CDC ở Atlanta nên các bác sĩ không có bổn phận báo động cho công chúng. Bệnh không thấy ở vùng Tây Bán Cầu cho đến khi vi khuẩn đến đảo Easter ngoài khơi nước Chí Lợi, năm 2014 bệnh mới bắt đầu đe dọa Châu Mỹ. Giám đốc cơ quan y tế WHO, bà Chan, ngày 1 tháng 2 năm 2016 đã nói rõ, cơ quan đặt tình trạng báo động khẩn trương không phải vì con vi khuẩn Zika mà vì những biến chứng do Zika gây ra. Năm 2015 ở Ba Tây có 4,180 trường hợp đầu nhỏ (Microencephaly) con số tăng 20 lần so với nhiều năm trước. Vi khuẩn tìm thấy trong nước đầu ối của sản phụ. Các trẻ em đầu nhỏ bị tật trong óc, đa số chết trong vòng 24 giờ. Các bác sĩ vẫn cho sự liên hệ của bệnh với vi khuẩn Zika không rõ ràng, trong 4180 trường hợp họ chỉ xác nhận 6 trường hợp. Cơ quan CDC ngày 10 tháng 2, 2016 xác định Zika gây ra chứng đầu nhỏ Microencephaly

Các trường hợp đầu nhỏ cũng được báo cáo ở đảo French Polynesia. Biến chứng óc không phải là biến chứng thần kinh duy nhất. Một biến chứng khác là hội chứng Guillan Barré. Bệnh nhân bị liệt từ dưới chân từ từ đi lên, bệnh nhân ngưng thở vì bị liệt bắp thịt thở hoành cách mô (giữa ngực và bụng), cảm giác mang vớ và bao tay biến mất (sock and glove sensation). Hội chứng này không hiếm nhưng khác với bệnh đầu nhỏ gây tàn tật cho trẻ em suốt đời, 90% bệnh nhân với hội chứng Guillan Barré hồi phục. Các bác sĩ thần kinh bây giờ nghĩ lại là có nhiều trường hợp hội chứng Guillan Barré trong quá khứ có tiểu sử nhiễm Zika.

Bị nhiễm vi khuẩn Zika trong khi mang thai sản phụ sinh ra trẻ em bị tật bẩm sinh óc. Nguyên nhân thông thường nhất của tật bẩm sinh óc là vi khuẩn Rubella (hay Rubeola), em bé cuối cùng bị tật bẩm sinh óc do Rubella vào ngày 12 tháng 9, 2009. Cơ quan CDC xác nhận có liên hệ giữa tật bẩm sinh óc và vi khuẩn Zika nhưng nhiều câu hỏi vẫn chưa được trả lời rõ ràng như: các bằng chứng rõ ràng chắc chắn bao nhiêu phần trăm? Tất cả các trường hợp óc nhỏ có cùng đặc điểm biến dạng? Ở vào giai đoạn nào, tháng nào thai nhi bị nhiễm Zika sẽ bị biến chứng óc? Vi khuẩn Zika có thể cách ly từ trẻ em bị bệnh? chỉ có vi khuẩn Zika hay có vi trùng nào khác đi kèm theo? Bản đồ di thể của Zika có thay đổi trong mấy năm nay?

Từ Phi Châu, Zika tiến về hướng Ðông. Từ năm 1947, qua nhiều thập niên, Zika chỉ bùng phát nhỏ không gây nạn dịch và ít gây nguy hiểm cho đến năm 2013 và 2014, trận dịch Zika bùng phát lớn ở French Polynesia lan qua Nam Thái Bình Dương trên các hải đảo Cook, New Caledonia, Easter Island. Du khách đến các đảo này là nguồn lương thực cho muỗi! Tháng 8 năm 2014 các thể tháo gia tham dự cuộc đua thuyền trên các đảo Nam Thái Bình Dương giải Va'a vô địch thế giới ở Rio Janeiro, Ba Tây, đã khiến dịch Zika lan tràn. Năm 2015 có hơn một triệu người bị nhiễm Zika ở Ba Tây. Ðến nay có hơn 20 nước ở Châu Mỹ đa số là Trung và Nam Mỹ đang phải đương đầu với nạn Zika trừ Gia Nã Ðại khí hậu lạnh muỗi không sinh sản. Tháng 5, 2015, Zika được dịp hoành hành nhờ giải bóng tròn thế giới được tổ chức ở Ba Tây. Chính quyền Ba Tây phải sử dụng đến 200,000 lính để chống muỗi. Các nước Nam và Trung Mỹ là môi trường cho muỗi sinh sống vì dân chúng ở nhà không có máy lạnh và cửa sổ không có màng lưới. Ở Columbia có hơn 2000 sản phụ bị nhiễm Zika. Các sản phụ ở El Salvado được khuyên không nên có thai cho đến năm 2018. Ðàn bà có thai được khuyên phải suy nghĩ hai lần trước khi hôn và đàn ông phải dùng bao cao su trước khi giao hợp. Ðặc biệt là vi khuẩn Zika chỉ lây một chiều từ đàn ông qua đàn bà. Ðiều lạ là Zika tìm thấy trong nước bọt và nước tiểu, điều này khiến các bác sĩ ngạc nhiên vì Zika không sống trong môi trường Acid. 

Cơ quan y tế WHO đã đưa thống kê số bệnh nhân nhiễm Zika tăng 30 lần so với thập niên 1960. Con muỗi Aedes Aegypti sinh sản nơi nóng ẩm, đông dân, như ở Ba Tây nhất là trong những ngày hội như ngày Mardi Gras vừa qua và Thế Vận Hội mùa Hè sắp đến. Chưa có thuốc trị vi khuẩn Zika và chủng ngừa nên phương pháp ngừa thực tế nhất là diệt trừ muỗi.

Muỗi là một sinh vật nhỏ và độc hại nhất. Phật dạy cấm sát sinh nhưng giết muỗi không ai cảm thấy có tội? Hướng đạo sinh được dạy yêu thương sinh vật nhưng muỗi là con vật đáng ghét, đi cắm trại bị muỗi cắn Hướng Ðạo sinh đập muỗi không thương tiếc. Chuyện cổ tích kể: một chàng thư sinh ngồi học bài ban đêm, buồn ngủ bị muỗi đốt, nhưng không giết nên năm ấy chàng thi đậu! Chàng thư sinh không đập muỗi vì được dạy muỗi cắn là muỗi cái và cắn no đầy bụng thì muỗi chết nên không cần giết! Câu chuyện chỉ đúng một nửa, muỗi no đầy bụng không chết và chỉ có muỗi đàn bà cắn! Khi muỗi cái cắn, chỉ muỗi cái vì nó cần máu người là chất bổ dưỡng để nuôi con. Vòi của muỗi thăm dò trên da có khi đến 20 lần, 2 cái vòi nhọn sắt như hai cái kéo cắt lủng da, tìm mạch máu đưa vào rút ra cho đến khi nào nàng cảm thấy ưng ý, khi máu bắt đầu chảy nước bọt từ trong miệng con muỗi có chất phân hóa tố tiết ra chống máu đông. Con muỗi đứng yên, hút máu trong 90 giây, no bụng nó ngưng, chỉ trong 90 giây nếu bạn đang ở Nam và Trung Mỹ Zika đã vào người bạn gây bệnh.

Ai cũng ghét và muốn giết muỗi, con vật nhỏ bé và độc hại nhất vì truyền nhiều bệnh, ngay cả đến nhà khoa học A. O. Wilson tác giả cuốn sách nổi tiếng về môi sinh: “Sáng tạo: giữ gìn đời sống trên trái đất” cũng cổ võ chiến dịch trừ muỗi nhất là con muỗi Anopheles truyền bệnh sốt rét ở Phi Châu. Theo tổ chức từ thiện Gates, muỗi gây bệnh giết 725,000 người mỗi năm trong đó có 600,000 người bị sốt rét trong khi đó con người chỉ giết được 475,000 con muỗi mỗi năm.

Trong 30,000 loại muỗi chỉ có 200 loại cắn người, loại Aedes Aegypti mang Zika đến mọi nơi trừ Nam Cực khí hậu quá lạnh. Aedes Aegypti còn mang bệnh sốt rét, sốt xuất huyết Dengue và Chikugunya. Ở Hoa Kỳ, muỗi mang vi khuẩn Zika ở cùng nơi có bệnh sốt xuất huyết, đến Puerto Rico, qua Florida và các tiểu bang miền nam vùng vịnh Mexico rồi đến Hawaii.

Chương trình y tế phòng ngừa trừ muỗi ở Hoa Kỳ bắt đầu từ năm 1964 ở Texas và Nam Florida. Thuốc xịt muỗi gồm dầu, chất Kerosene và DDT. Nhu cầu tiêu thụ chất plastic đã tạo ra môi trường tốt cho muỗi sinh sôi nảy nở, không phải nơi đồng lầy nước đọng mà ở những chậu hoa, chai nước, chậu nước cho chó uống, nước ở ngoài vườn. Muỗi nhiều nhất vào mùa Xuân. Chương trình trừ muỗi ở Florida nhắm vào các tiệm bán vỏ xe, đại lý xe hơi, nhằm đốt sạch các vỏ xe cũ bỏ ngoài sân ngoài vườn. Muỗi Aegypti khó trừ vì sống chung đụng với người.

Chương trình trừ muỗi ở Mỹ thất bại vì dân Mỹ thích tự do cá nhân họ không đồng ý để nhân viên y tế vào nhà để kiểm soát và dạy bảo, các chính trị gia và nhân viên y tế công cộng cũng đồng ý dùng tiền vào việc khác tốt hơn. Chương trình chấm dứt sau khi TT Richard Nixon đắc cử. Dân Mỹ chống thuốc DDT sau cuốn sách “Silent Spring” của bà Rachael Carson viết về những tai hại môi sinh gây ra từ các chất hóa học đã tàn phá môi sinh, rừng và nhất là các loại chim. Cuốn sách đã đưa đến phong trào toàn quốc yêu cầu cấm dùng thuốc DDT trong nông nghiệp diệt trừ sâu bọ và muỗi. Cuốn sách cũng đưa đến sự thành lập cơ quan bảo vệ môi sinh EPA. Các công ty hóa học pha trộn chất DDT với dầu và các chất bài trừ sâu bọ khác ngoài việc giết chim còn gây ung thư gan. Mặt khác muỗi cũng học được cách chống chất DDT, chất này mất khả năng giết muỗi, các thế hệ muỗi thay đổi trong vòng 7 đến 10 năm, DDT không còn hiệu nghiệm. Hội nghị quốc tế ở Stockhom Thụy Sĩ năm 2001 cấm dùng chất DDT. Chương trình diệt trừ muỗi Aedes aegypti ở Ba Tây bị hủy bỏ năm 1981.

Cách trừ muỗi tốt và hiệu nghiệm nhất hiện nay là kỹ thuật cao nhắm trên DNA của muỗi Aedes một loài biến hóa rất nhanh với môi sinh. Kỹ thuật thay đổi di thể (Gene modification, GM) bắt đầu từ năm 2012. Các nhà sinh học nuôi các con muỗi đực với một di thể thay đổi. Các chàng muỗi đực được thả vào rừng giao hợp với các nàng muỗi cái, sinh ra trứng, từ trứng ra lăng quăng rồi các con lăng quăng này tự chết.

Các cuộc thử nghiệm ở đảo Cayman, Panama và Ba Tây với chương trình thay đổi di thể đã giảm được 90% dân số muỗi. Công ty Oxitec được Ba Tây cấp bằng độc quyền vì đã phát minh và phát triển các con muỗi biến thể Aedes. Chính quyền Ba Tây đã chọn những xóm đông dân với tỷ lệ bệnh sốt xuất huyết cao, nhắm vào dân số 800.000 con muỗi mỗi tuần, kết quả đã giảm 82% số muỗi Aedes. Công ty Intrexon mua lại công ty Oxitec vào ngày 19 tháng 1 năm 2016 đưa chương trình diệt trừ muỗi khắp Ba Tây qua đến Mễ Tây Cơ. Trong khi cổ phần chứng khoán trên thế giới tiếp tục xuống cổ phần công ty Intrexon tăng 24%

Tổng Thống Obama đưa chương trình chống Zika khẩn cấp nhằm trừ muỗi, làm thuốc ngừa, dạy dân nghèo và các sản phụ hiểu hiểm họa vi khuẩn Zika ở Mỹ và các quốc gia Nam và Trung Mỹ, chương trình với phí tổn 1.8 tỷ trong đó 355 triệu nhắm vào các xứ Trung Nam Mỹ và Caribbean. Chương trình bạc tỷ trong một ngân sách thiếu hụt gia tăng có phần nặng về chính trị khi thế vận hội mùa Hè ở Ba Tây sắp đến. Ðược hỏi: Chính quyền sẽ lấy tiền ở đâu để tài trợ cho chương trình? Phát ngôn viên tòa Bạch Ốc trả lời: “Không biết, việc đó là việc của Quốc Hội!” Câu trả lời thật là... bố khỉ!