XIN GƯI CÁC BẠN  BÀI VIẾT CỦA THẦY TUỆ SỸ VỀ CÔNG ÁNG
THIỀN TÔNG :

                      Tánh KHÔNG luận là gì ?

    Tuệ Sỹ

(I)
(martin HEIDEGGER, Aus der Erfahrung des Denkens)
Có thể vay mượn những lời như vậy để khởi đầu cho sự chờ đợi tiếng vọng đáp ứng của những gì đó đang ẩn mình trong bóng tối. Những lời được vay mượn ấy không nhất thiết phải là đồng thanh với những cái sắp đáp ứng. Sự tựu thành của những cái đáp ứng này sẽ không xuất hiện trong những tiếng động náo nhiệt. Đây là sự tựu thành của một cơn mưa như thác lũ, khi con bướm mùa hè đã chịu khép lại đôi cánh mỏng để lắng nghe trong thầm lặng hơi thở của cỏ nội. Chờ đợi; kiên trì và dừng lại trong sụ bế tắc của một thời chỉ có ánh sáng vĩnh cửu của mặt trời. Kiên trì và dừng lại để chờ đợi trong sự bế tắc là liều lĩnh thác mình cho một cuộc chơi ngoạn mục của thiên diễn, là liều lĩnh đứng lại giữa lòng thác đổ của vạn hữu. Đó là một thái độ bướng bĩnh, không chịu tiệm tiến từng bước vững chắc như những đợt nhảy của con chim hồng: nhảy bên bờ nước, nhảy đến tảng đá, nhảy trên đất cạn, nhảy lên cành cây, nhảy lên gò cao và cuối cùng bay trong thương khung để lông cánh làm đẹp cho bậu trời.(1) Chờ đợi trong sự bế tắc là những bước thụt lùi của con chim hồng, từ trên cành cây rơi trở xuống đất cạn(2). Từ trên cành cây rơi trở xuống đất cạn để chập chững như cưu mang một cái gì đó có vẻ ngược ngạo; đó là sự tiến tới bằng những bước thụt lùi, bởi vì thuận theo sự bế tắc. (3) 
Mượn một kinh nghiệm tư tưởng để nói về một kinh nghiệm tư tưởng, đó là một sự vay mượn nghịch lý ngang ngược; vay mượn đã là một điều bất khả, mà nói về lại cũng là điều bất khả. Bất khả cho nên bế tắc. Bế tắc cho nên không tìm thấy một lối trung chính để vào tư tưởng(4). 
Như thế là đã khởi đầu bằng một sự bất chính. Đằng sau sự bất chính này không có che dấu một ẩn nghĩa nào hết để biện minh cho nó. Nhưng, Tánh Không luận là gì? "Khi con bướm mùa hè dừng lại trên đóa hoa, khép lại đôi cánh, và đong đưa theo cơn gió của cỏ nội hoa ngàn…" 


(II) 
Im Denken Wird jeglich Ding einsam und langsam. (M. HEIDEGGER)
Từ khi Nagàrjuna (Long Thọ) xuất hiện ở miền Nam Aᮍ độ, đến nay đã 18 thế kỷ qua, và suốt một vòng cung ba phần tư của toàn bộ Á châu, Tánh Không luận (Sùnyavàda) đã trở thành một thứ khí giới vô cùng sắc bén được trang bị cho một nền triết lý chuyên môn phá hoại. Với những kẻ chống đối nó, phá hoại là phá hoại. Nhưng những kẻ tán thưởng nó thì nói phá hoại tức là thiết lập. Với cả蠨ai, phá hoại là điều đáng sợ và nên tránh. Chính thực, Nagàrjuna đã cố ý binh vực cho một chân lý nào bằng khí giới Tánh Không luận? Người ta đã từng nghĩ, chính Tánh Không (Sùnyatà) là chân ly đó. Bởi vì鬠người ta có thể tìm thấy, với bằng chứng vô cùng xác thực của văn nghĩa, rằng chính Nagàrjuna đã coi phương tiện và cứu cánh là một. Nói cách khác, chính chân lý của Tánh Không tự bảo vệ lấy nó, tự binh vực cho chính nó, không một cái gì khác.
Những học giả hiện đại chuyên môn về Tánh Không luận với những đại biểu có thẩm quyền như T. R. V. MURTI, Ed. CONZE, J. MAY, và có thể kể thêm những vị ở ngoài lãnh vực chuyên môn này nhưng cũng được coi như là có thẩm quyền như STCHERBATSKY, J.TAKAKUSU, vân vân, đều đồng thanh công nhận Tánh Không luận như là Biện chứng pháp (dialectique). Những người đi sau, bám chặc vào danh từ này – Biện chứng pháp – để hiểu Tánh Không luận. Đó quả là một sự vay mượn vô cùng thận trọng. Người ta đã tìm được cho Tánh Không luận một sự đồng thanh tương ứng. Như vậy là "Nghìn tầm gởi bóng tùng quân,(5) tuyết sương che chở cho thân cát đằng". 
Ed. Conze nói đến sự táo bạo của những hiền triết Đông phương là tư tưởng bằng mâu thuẫn. Bởi vì, chính luật mâu thuẫn cho phép người ta nói: phương tiện là cứu cánh, cứu cánh là phương tiện. Phá hủy trong phương tiện, nhưng lại là thiết lập trong cứu cánh. Phá hủy và thiết lập là mộ. Như thế hình như mâu thuẫn đối chọi với đồng nhất. Đây là lý lẽ mà ngươi ta hay dựa vào đó để phân biệt tính cách dị biệt của tư tưởng Đông phương và tư tưởng Tây phương. Người ta thường lý luận theo một tiêu thức điển hình nhất như sau: với Tây phương, ce qui est est, ce qui n'est pas n'est pas (của Parménid), đó là tư tưởng trên nguyên tắc đồng nhất; với Đông phương thì, Đạo khả đạo phi thường Đạo, danh khả danh phi thường danh (của Lão Tử), đó là tư tưởng trên nguyên tắc mâu thuẫn. Bởi vì, nguyên tắc mâu thuẫn như thế là dung nạp tất cả mọi tương phản, tất cả mọi cái không phải là nó, cho nên người ta nghĩ nếu công nhận rằng Đông phương luôn luôn tư t7ởng trên nguyên tắc này thì tư tưởng Đông phương lúc nào cũng có thể dung nạp được tư tưởng Tây phương với tất cả nhũng dị biệt của chính nó. Và ngược lại; vì nguyên tắc đồng nhất không dung nạp những tương phản. Nguyên tắc đồng nhất đưa đến chỗ đòi hỏi sự nghiêm xác của khái niệm. MerleauPonty: "Có cái gì đó không thể thay thế trong tư tưởng Tây phương: (…) sự nghiêm xác của khái niệm,…"(6) 
Hình như chúng ta vừa đưa ra một tràng, ngắn, những lý luận có vẻ rất mạch lạc. Nếu nói cho chí lý, thì kiểu lý luận này là điều tối kỵ của các nhà Tánh Không luận, kể từ Aryadeva, xuống Buddhapalita, qua Bhavaviveka cho đến Candrakìrti (những truyền nhân của Nagàrjuna). Nhưng nói vậy cũng không được. Vì đó cũng chỉ một cách nói áp dụng luật mâu thuẫn một cách mạch lạc. Như vậy, chính mâu thuẫn đã phối trí thành một trật tự mạch lạc để cho mâu thuẫn là mâu thuẫn. Tức là, mâu thuẫn chỉ được thừa nhận như là mâu thuẫn thực sự khi người ta có thể tìm được mạch lạc của nó trong một trật tự nào đó. Bởi vì, nếu không có sự mạhc lạc giữa hững mâu thuẫn và không mâu thuẫn, làm thế nào ta nhận biết đó là mâu thuẫn? 
Vậy thì, Tánh Không luận là gì? "trong tư tưởng, mọi sự trở thành cô liêu và lững thững." 


(III)
Những vay mượn đã không thể tránh và những thành kiến nặng như chì cũng chưa thể từ bỏ được. "Những con cá lớn trong hồ nước nhỏ này, tất cả chúng đều bị bao phủ trong tấm lưới nhỏ này, dầu chúng có nhảy vọt lên, chúng vẫn bị hạn cuộc bao phủ nơi đây."(7) Người học về Tánh Không cũng như kẻ học bắt rắn bằng hai tay không. 
Nagàrjuna là ai? 
Những thiên tài lớn đều xuất hiện trong cơn thịnh nộ. Héraclite trong bình minh của Hy lạp với cơn thịnh nộ như những ngọn lửa tàn bạo; ông đã muốn tống cổ Homère ra khỏi những cuộc chơi chung bởi vì lời cầu nguyện của Homère muốn cho mối bất hòa giữa các thần linh và loài người hãy chấm dứt. Zarathoustra xuống núi,cùng với sự xuất hiện của Siêu nhân, sau khi đã nổi cơn thịnh nộ với mặt trời. Những con sâu con ngủ suốt cả một nùa đông để chờ đợi hững tiếng sấm đầu tiên của tiết kinh trập thánh hai. Nhưng, "Một khi sinh ra, họ muốn sống để rồi chịu đựng sự chết, hay để rồi đi tìm sự yên nghỉ. Và họ để lại những con cháu cùng chia xẻ số phận như vậy." (Héraclite) Những con sâu con chỉ trở mình trong giấc ngủ triền miên, còn phải đợi bao giờ cỏ cây nứt vỏ sau tiếng sấm của kinh trập rồi mới trổi dậy: giải chi thời đại hỉ tai! "Thiên địa giải nhi lôi vũ tác. Lôi vũ tác nhi bách quả thảo mộc giai giáp tích. Giải chi thời đại hỉ tai!" (quẻ Lôi Thủy Giải, Kinh Dịch). 
Nagàrjuna xuất hiện như một con voi dữ trong truyền thống Phật học và tư tưởng triết học Aᮠđộ. Đương thời, đối với các nhà hiền triết Aᮬ Nagàrjuna được xếp vào hàng những tư tưởng gia Phật học lỗi lạc bậc nhất. Nhưng ngay trong hàng ngũ này. Nagàrjuna lại được kính trọng như một tên phá hoại đáng sợ. Người sợ đầu tiên có lẽ chính cao đệ của ông là Aryadeva. Ngay trong tên gọi đã có sự trái ngược. Cái tên Nagàrjuna ám chỉ cho một thứ rắn dữ. Bởi vì Nagà có nghĩa là rắn dữ. Nhưng Aryadeva lại hàm ý là một thiên thần thánh thiện. Hai thầy trò này, một con khủng long và một vị thiên thần, phải chăng là hai nếp gấp tư tưởng: Huyền chi hựu huyền. 
Nhiều huyền thoại đã được dựng lên chứng tỏ rằng đã có nhiều phép lạ hiện ra để hạ bớt thái độ ngông cuồng của Nagàrjuna, khi ông quyết định bỏ cả núi cao, cả rừng rậm và cả đất liền để xuống biển cư ngụ cùng loại rắn dữ(8) . Như vậy người ta mới có đủ lý do để xác nhận rằng ông quả là một tư tưởng gia Phật học khi ông chịu nghe theo lời khuyến cáo của vua rắn mà trở lại đất liền. O⮧ quả thực là một tư tưởng gia Phật học chính thống. – bởi vì chính thống cũng hảm ý là ngoan ngoãn mặc dù lối xử sự của ông đôi khi có vẻ ngược ngạo. 
Từ lúc mà Nagàrjuna trở lại đất liền, nhiều vấn đề trong truyền thống Phật học và nền minh triết AᮠĐộ được đặt lại: Tánh Không luận là gì? 
Dường như có một sự lửng lơ và bất khả nào đó; lửng lơ như chính đời sống và bất khả như chính tư tưởng, Nagàrjuna từ sương mù của bình minh và nắng quái. 
Yathà màyà tathà svapno gandharva-nagaram yathà tathospàda tathà sthànam tathà bhanga udàhritah. 
Như quáng nắng, như giấc mộng, như thành phố giữa sa mạc: tất cả sự hiện khởi, tồn tục và biến mất đều như vậy.(9) 
(IV)
Trong Đại tạng kinh Trung hoa, được ấn hành dưới sự điều khiển của J. TAKAKUSU, một học giả Phật học người Nhật, có một tác phẩm dứt đoạn mang tựa đề là Lão tử hóa Hồ kinh, được xếp vào loại những tác phẩm ở bên ngoài Phật học (Ngoại giáo bộ, DTK. 2139; tập 54; tr. 1266 và tiếp). Tác phẩm đứt đoạn này nói Lão tử cưỡi trâu bỏ xứ Trung hoa đi về phía Tây bắc và giao hóa cho những giống dân man di ở phương này. Môn đệ lớn nhất của ông là Thích ca. Đó là một sự lửng lơ của huyền sử và cũng là một điều bất khả của tư tưởng. Nhưng, mười thế kỷ sau, một người vì kính trọng Nagàrjuna mà phải từ bỏ quê hương của mình để sang cư ngụ và chết ở Trung hoa. Đó là Kumarajiva. Cái tên này lại ám chỉ cho sự trường thọ của trẻ thơ.(10) Có lẽ Nagàrjuna hóa thân làm Lão Tử tại đất Tàu để nói cho một phân nữa Á châu nghe lại cái diệu chỉ "huyền chi hựu huyền" trong câu hỏi "Tánh Không Luận là gì?" 
Và như thế, trước câu hỏi "Tánh Không luận là gì?", nhưng vay mượn đã không dễ gì tránh khỏi và những thành kiến cũng chưa dễ gì từ bỏ được: 
"Cũng ví như một người đánh cá lành nghề hay người học đánh cá vung lưới trên mặt hồ nước nhỏ này với một tấm lưới có mắc lưới sít sao. Người ấy nghĩ: Những con cá lớn trong hồ nước nhỏ này, tất cả chúng đều bị bao phủ trong tấm lưới này, dầu chúng có nhảy vọt lên, chúng vẫn bị hạn cuộc bao phủ nơi đây." 
Đó là những lời kết luận của kinhBrahmajàla-sutta. Và kinh chấm dứt như thế này: 
Imasmim ca pana veyyàkaranasmim bhannamane sahasi loka-dhàtu akampitthàti. "Trong khi kinh này được truyền thuyết, một ngàn thế giới đều rung động," 

Chú thích
1) Thứ tự của sáu hào trong quẻ Phong Sơn Tiệm của Kinh Dịch: sơ lục, hồng tiệm vu can; lục nhị, hồng tiệm vu bàn; cửu tam, hồng tiệm vu lục; lục tứ, hồng tiệm vu mộc; cửu ngũ, hồng tiệm vu lăng; thượng cửu, hồng tiệm vu quì. 
2 ) Hào cửu tam và hào lục tứ của quẻ Phong Sơn Tiệm đảo ngược thành hào lục tam và cửu tứ của Thiên Địa Bĩ. 3 ) Quẻ Thiên Địa Bĩ: lục tam, bao tu; cửu tứ, hữu mệnh. 
4 ) Quẻ Thiên Địa Bĩ: Bĩ chi phỉ nhân (…) Thiên địa bất giao nhi vạn bất thông dã. 
5 ) Và đây cũng là một đồng thanh tương ứng: "Đời vốn như thế. Ban đầu vào cuộc sống, chúng ta giàu, giàu nhiều, giàu nữa; trong bao năm, chúng ta trồng cây tỉa hột, nhưng gnày tháng trôi, năm sầu lại: thời gian phá vỡ mất công trình; cây rừng bị chặt; bạn hữu từng người rơi rụng xuống. Bóng tùng quân nghìn tầm xiêu đổ, cái con người trơ trụi sẽ còn nghe rõ trong hoang liêu mối ngậm ngùi xuân xanh xa mất." (Saint-Exupéry, Cõi Người Ta, Bùi Giáng dịch). 
6 ) "II y a quelque chose irremplacable dans la pensée occidentale: (…), la rigueur du concept,…" (MP. Signes, Gallimard, p. 174) 
7 ) Trường bộ kinh, kinh phạm võng (Brahmajàle. Sutt); T.T. Minh Châu dịch. 
8 ) Viết phỏng theo "Long Thọ Bồ Tát truyện" của Kumarajiva D.T.K. 2047; tập 50, tr. 184 và tiếp. 
9 ) Nagàrjuna, Madhyamika – Kàrikà, VII, 34. 
10 ) Đồng Thọ, cũng mường tựợng như chữ Lão Tử.

 Xin có đôi dòng gữi riêng chị Đặng Mỹ ,
Từ khi chị có ý định mở ra mục Biên Khảo , đã trao đổi cùng chị , rằng mình sẽ gửi bài viết về Kinh Dịch vào mục nầy , nhưng việc đời việc nhà đa đoan , thế mà hơn mươi năm dài trôi qua... Nay việc nhà , việc nước và mọi sự mọi việc xem  như                                 
             KẾ HOẠCH ĐÃ LÊN KHUÔN 
vì thế nên hôm nay mới mạnh dạn đưa lên bài viết , vừa nghỉ đến đâu viết đến đó. Không phải là bài viết có sẵn từ trước. Tiện thể xin cảm ơn tấm thịnh tình của Quý Thầy , các  chị cựu học sinh Trung Học Lê Văn Duyệt ( Gia Định ) đã dành cho Lam Sơn nhiều ưu ái đặc biết , cho nên người học trò nghèo ( Hàn Sinh ) năm xưa củng phải đến đáp lại gọi là cho phải phép
Lam Sơn
( cựu học sinh Trung Học Hồ Ngọc Cẫn GĐ )
           
BÀI VIẾT VỀ KINH DỊCH

Bài 1

Lam Sơn họ Lê
Ngày mùa đông 1/12/2017

Lời mở đầu : Đề tài Kinh Dịch vốn là đề tài gây ra tranh cãi suốt mấy ngàn năm qua mà chưa hề có lời giải đáp thỏa đáng .
sở dĩ thế là vì có nhiều lý do , lý do thứ nhất mà do tội lỗi của người Hán mà ra , người Hán là quân giặc cướp , cướp đất , cướp của , giết người diệt khẩu , sau khi cướp chiếm đất ( lãnh thổ ) đương nhiên tiêu hũy văn hóa , sử sách , và tiêu diệt nhân tài vốn là tinh hoa Dân Tộc Việt .
Như bạo quyền cộng sản khi cưỡng chiếm miền Nam Việt Nam , sau ngày 30/4/1975 , họ dùng chính sách cãi tạo tập trung đày ãi công nhân viên chức thể chế VNCH vào trại Tẩy Nảo , Lưu Đày kiêm Biệt Xứ , ra lệnh thu gom tất cả văn hoá miền nam VNCH mà họ nói là văn hoá đồi trụy. đây chính là chính sách đốt sách chôn học trò thời nhà Tần .
Lẽ ra người viết không muốn nói đến việc củ , nhưng  nói ra chỉ để mà dẫn chứng sự sai lệch của những sự tranh cãi liên miên về lai lịch của một loại KINH trong LỤC KINH của Tàu . Thật là ác giã ác báo . Kinh dịch là loại kinh cổ điển thứ sáu ( lục kinh ) mà người Tàu thuộc loại trí giã lại không tự chứng minh được là của ai ?? có vui không , vì cái sỡ học của Hán là cái học trộm cướp . Nên chứng minh sau được ???
Nay khi mang bài viết nầy lên diễn đàn , không sợ tiếng khen , củng không mừng khi có lời khen . Rồi đây khi đất nước vượt qua ngàn trùng khổ nạn , thanh bình yên vui không còn lo sợ bị ao tố cáo là phản động , chống phá cách mạng ( trộm cướp thì có ) dân chúng sống yên vui , thì chắc  sẽ có hội nghị quốc tế được triệu tập khắp thế giời quy tụ về dự Hội Nghị lần đầu trong lịch sử , hội nghị ấy sẽ đi đến quyết định trả lại sự thật cho học thuyêt Kinh Dịch cho Dân Tộc Việt nam.
Vào bài
Thưa quý vị , Kinh Dịch vốn là bộ Kinh Cổ Đại mà suốt hơn 6000 năm qua vốn khó hiểu . Nay tạm thời có bài viết không dài không ngắn , chỉ vừa đủ để bà con xem chơi cho biết về Kinh Dịch . Nhưng thực tình mà nói , xem qua dù vài mươi dòng hay vài trăm dòng và hiểu được thì quả là siêu nhân .
Theo  thiễn ý người viết , Kinh Dịch sở dĩ khó hiểu là vì những lý do đơn giản , là vì thời xưa khi đất nước bị ngoại xâm người Việt chạy trốn giặc cướp , đời nay gọi là chạy đi tỵ nạn ( như vụ chạy tỵ nạn cộng sản sau 1954 và 30/4/1975 )
Khi chạy thì mỗi người tự mang theo ít hành trang , ( vì rời nước ra đi ) nen không mang theo nhiều hành trang , nhưng quý nhất là tài liệu mà mình học hỏi được ( qua kinh nghiệm bản thân và từ đó suy ra ) các tài liêu ghi chép sơ sài nhưng tương đối khá đầy đủ , sơ sài mà sao lại đầy đủ , xin thưa dể hiểu , sơ sài là không ghi nhiều .

Mà ghi những yếu quyết ( những điều hệ trọng có tính cách quyết định ) xin dẫn chứng thêm để chúng ta có thể đoán ra ai là sở hửu chủ của học thuyết Kinh Dịch trên đất Tàu ( mà tàu cướp của người Việt )
Như miền nam VNCH bị tai sai tàu cộng vc cướp được . Người Nam VN thấp cổ bé họng bị cướp đất ngậm miệng chạy trốn hết . Ai chạy không được , thì ở lại có kẽ làm quan có người làm dân , y như tình thế miền Nam Việt Nam sau 1954 và 30/4/1975
Sau đây là phần do sử Tàu ghi : Lần đầu sai Sứ sang nhà Đường ( 2357 _ 2258 trước công nguyên ) khi sang dân con rùa thần .

Sách Cương Mục Tiền Biên của Kim Lý Tường chép rằng : Năm Mật Thân thứ năm đời Đường Nghêu Việt Thường Thị sang chầu , dâng con rùa thần . Lời chú thích : Theo Thông chí của Trịnh Tiều : về đời Đào Đường , phương Nam có Việt Thường Thị qua hai lần sứ dịch sang chầu . Dâng con rùa thần , có lẽ nó sống đến nghìn năm , mình nó hơn 3 thước tàu ( thước cổ : 0m32 X 3 : 0m, 96 ) trên lưng có khắc văn Khoa Đẩu ( chữ Khoa đẫu là chữ Việt cổ )  ghi việc trời đất mới mở mang trở về sau . Vua Nghiêu sai chép lấy , gọi là Quy lịch ; lịch rùa .       Quốc Sử Triều Nguyễn ,
                               Việt Sữ Thông Giám
                                   Cương Mục 
Do Ông Phan Thanh Giản thừa lệnh vua cùng các quan viết .
quyển 1 trang 77 . Trên đây mới chỉ là một đoạn trích dẫn cho bài viết về Kinh Dịch .

Trở lại Kinh dịch là cuốn cổ kinh , vừa khó hiểu , văn tự văn ngôn lại lung tung , khó hiểu khó bàn , thật ra sau một thời gian dài ( chưa đủ dài ) ngắn củng không ngắn , khó hiểu mà củng dể hiểu , ví thật ra kinh dịch chia ra làm hai phần hai có hai phần chính yếu .
Hai phần đây không phải là Thượng và Hạ kinh như bộ dịch của cụ Phan Bội Châu , hay cụ Ngô Tất Tố , hoặc của Ông Nguyễn Mạnh Bão (một vị Bộ Trưởng thời đệ nhứt Cộng Hoà ) dịch thuật , Hai phần chính yếu đó là : phần Lý thuyết và phần kỹ thuật thực hành . Ai đã học qua Kinh dịch tất nhiên sẽ hiểu rõ hơn khi đã tinh thông.
Như nhiều người trong chúng ta đã biết qua Bộ Dịch do cụ Phan Bội Châu dịch thuật . Bộ dịch đó đọc chơi cho vui thôi , ngoài ra cón Thái Ất Thần kinh , Kỳ Môn Độn Giáp , Đại Tiểu Độn , Tử Vi , Huyền Không cổ dịch , Mai Hoa Dịch số …v…v… Phải đi hết một vòng , rồi khi hiểu được trên hai phần ba , ta mới có thể thấy các mối tương quan liên hệ như thế nào . Vì bài viết có thể rất dài ,  nên xin tạm ngưng nơi đây .
( Bài viết còn tiếp ,) 

KINH DỊCH
( Tiếp theo) 

Bài 3

HỆ THỐNG THƯỢNG VÀ HẠ KINH

Lam Sơn

Để tiếp nối theo những trang viết đã qua , chúng ta đi vào đề chính . Đó là Hai phần chính (chánh ) của Kinh Dịch , Phần lý thuyết và Kỹ Thuật thực hành . Như Toán học , như Hình học , củng như các môn học khác , như lý hoá , Kinh dịch củng như vậy . Kinh dịch có các quy tắc , các định đề , các định lý . Do thế mà cho dù ta có xem nghìn trang , nhưng ta vẫn không thể nào hiểu được , ngoại trừ sau khi ta đã được truyền . Thầy và trò truyền lẩn cho nhau , và thường thì cha truyền cho con gái . Như trường hợp của ông Nguyễn Trải , là con trai ông Nguyễn Phi Khanh , Mẹ ông Nguyễn  Trải là con gái cùa ông Trần Nguyên Đán , trong Tôn Thất của Triều Trần . Và khi mới lớn , Ông Nguyễn Trãi theo học với ông Ngoại tức  Trần nguyên Đán .
Do đó chúng ta có thể suy đoán ra , thường con cháu học được Kinh Dịch do bên ngoại truyền . Trở lại , việc học hỏi Kinh Dịch là công việc thật gian nan . Trong hệ thống Kinh Dịch phần lý thuyết chung ,  ta thấy Dịch có sáu mươi bốn quẻ dịch .
Như đã biết quẻ thứ nhất là quẻ Càn , kế tiếp là Khảm, Cấn , Chấn , Tốn , Ly , Khôn , Đoài . như vậy 8 quẻ bao cung quanh khu vực trung tâm . Thật ra nếu chỉ có Tám quẻ đơn , Thì quẻ chưa thành sự việc , phải đem quả nầy chồng lên quẻ kia mới thành ra thế giới sự vật . sự  việc . Như  vậy khi nió quẻ Dịch , ta phải hiểu là nói về quẻ trùng , là nói hai quẻ chồng lên nhau .
Đây là nói về Hệ thống thứ nhất  bắt đầu từ quẻ Thần Càn  , Càn là nguyên tử dương , như là cha , có cha thì phải có mẹ , như có chồng thì phải có vợ , có nam , nữ , đực cái , thì thế giới mới thành hình . bởi thế kinh văn nói : dương không âm không sinh , âm không dương không thành . Có đực có cái , có nam có nữ , có cha thì có mẹ , nên mới có con cái .
Nên sau quẻ Càn là quẻ Khôn , có Càn , có khôn rồi sau có vạn vật , tức là có vật mới sinh ra , khi vật mới sinh gọi là sơ sinh , sơ sinh là sự việc m ới sinh  củng không rỏ ràng là mờ mịt , nên trẻ sơ sinh thường hay khóc chào đời .  Đã là sơ sinh thì gian nan , là gian truân , nên quẻ kế là Truân  , Truân là khó khăn .
Vì thế mới có nhu cầu là Nhu . Có nhu cầu mởi nãy sinh ra tranh chấp , là Tụng là thưa kiện , có tranh chấp phiả có nơi xét xử là Sư , Sư là Thầy , là người có uy tín , đứng ra xét xử ( sau nầy là tòa án ) . Quẻ Sư còn là biểu tượng của quân đội
Sư còn có ý nghĩa là tập hợp  . nên sau đó mới thấy rỏ sư tương quan với nhau như là thân gần , là Tỹ , Tỹ là than gần với nhau như nước và đất . Sư tương quan mới tập hợp được sức mạnh nên là Tiểu súc , là sự chứa nhóm nhỏ , có nhỏ mới có lớn . Khi có chứa nhóm tích tự mới có sức mạnh , muốn làm điều nầy phải sắp xếp ngay nơi nền móng .Là Lý , lý lẽ củng từ đó mà ra . Lý là nguyên thê , nên là thời kỳ thứ 10 .
Khi đã có đầy đủ thực lực là Thái , nhưng đời thường trị sinh loạn , nên sau Thái là Bỉ , là cực khổ . là bế tắc , khi bế tắc thì sinh ra loạn , loạn thì phân hoá , muốn yên trỡ lại thì tụ hội nhiều người , để mưu cầu đại sự cho Quốc Gia . vì thế nên là Đồng Nhân . Là cùng người làm việc đại sự .
Có hợp quần mới gây được sức mạnh , sau đó là Đại Hửu . Khi đã có thực lực thì dung đức Khiêm Nhu để nêu cao gương mẫu , đó là Khiêm . Nhún nhường mà thường vui , nene được nhiều người theo về với mình , là Dự . Vì thường vui nên thuận theo luật tự nhiên là Tuỳ . Vì thế nên mới thường xem xét sự việc , để điều chĩnh , ví thấy được chổ hư hại mơói điều chĩnh , nên là Cổ, cổ là hư hại . Có điều chĩnh nên mới có phục hồi là Lâm . Sau Lâm là Quán , là xem xét toàn diện
Khi xem xét để điều chĩng thì thấy có trở ngại , diệt được ngại là Phệ Hạp . là nhai cắn , cắn cho nát ra mới nuốt được . Diệt được ngăn ngại nene mọi sự sang tỏ ra là Bí . Là chiếu sang , sang mải thì kiệt sức nên phải ngừng nghỉ nên là Phục . Khi Phục mới biết là lầm lẫn đã mất là vô vọng . Khi không còn mê lầm ta mới đi đúng đường là Đại súc . Đầy đủ thực lực đi giúp đời là Di , là nuôi dưởng người trần thế , nhưng vì thái quá nên mất cân bằng là Đại Quá . là Âm lấn dương là tối là khảm . Tối quá , mà hết tối thì sáng ra là Ly là dương minh . đến đây là hết thượng kinh . 

KINH DỊCH

Bài 4

Lam Sơn 

HẠ KINH

Phần Thượng Kinh là phần trình bày về Thiên đạo , tức là thuyết trình về những diễn biến trong trời đất , hay là về bên trên hay bên ngoài . Chúng ta nên tập làm quen với cách dùng chữ nghĩa trong Kinh dịch của nguời đời trước . Như Thượng là trên , hạ là dưới , nội là trong , ngoại là ngoài , tôn là cao , ty là thấp , và đặc điểm nữa trong Kinh dịch là cách đối chiếu , nhỏ lớn , trẻ già, sống chết , được mất .
Phần thiên đạo có ba mươi quẻ Dịch . Phần còn lại thuộc về nhân sự gồm có 34 quẻ dịch . Hạ kinh bắt đầu với quẻ Hàm , hàm là giao cảm ,là sự giao dịch , tiếp xúc giữa loài người trên mặt đất , là chuyện về nhân sự . Lẽ thuờng , có nam sẽ có nữ , nam gặp nữ sẽ có sự qua lại , có sự cảm tình với nhau , do đó sẽ có tình bạn bè , nhân tình , hay là sự nãy sinh ra , để thành lập cộng đồng thu hẹp .
Đây chính là hai yếu tố căn bản , kết hợp lại với nhau , củng từ khởi điểm nầy , mới đưa đến việc xây dựng nên xả hội loài người đã trải qua từ  thượng cổ , cho đến ngày nay .Nên khởi đầu cho phần Hạ kinh người xưa lấy quẻ Hàm là sự giao tiếp trai gái để đứng đầu Hạ kinh .
Sau khi quen biết rồi đưa đến , yêu thương nhau , và kết thúc với việc xây dựng cuộc sống gia đình . Nên tiếp theo sau quẻ Hàm là Hằng , quẻ Hằng là đạo vợ chồng , là một cộng đồng nhỏ . Có cộng đồng nhỏ thì có sự sinh nở ra thành làng xóm , thôn ấp .Rồi phân chia ra thành quận huyện , thành phố .
Ở loài vật sự giao tiếp chỉ có đơn giản ở sự truyền giống , sinh con đẻ cái . Ở loài người củng thế , nhưng nhiệm vụ của loài người còn có thể sắp xếp cho nhân quần trong xả hội cuộc sống tươi đẹp hơn .
Nên sau quẻ Hàm là việc trai gái , sau trai gái là Hằng , vợ chồng , đời sống xả hội phát triển tự nhiên, nhưng sự thành lập gia đình là sự lâu dài , nguyên lý cho thấy sự lâu dài chỉ có xảy ra từng giai đọan hay từng thời kỳ .Không thể nào có sự lâu dài hoài hoài . Tất nhiên lòng đời củng sẽ phải có biến động . Khi có biến động , vì không yên , nên con người phải đi tìm nơi ẩn núp an toàn . là Độn , là đi trốn . Khi biến loạn đã qua , con người nhờ đã tập trung được nhân sự , nên gọi là Đại tráng , Đại tráng là lớn quá .
Đại tráng là ở ngoài động mà ở trong mạnh , hay do cái sức lực ở trong mà phát sinh ra hoạt động ở ngoài .Sức mạnh ở trong là các hào dương hợp lại . Khi đủ sức lực thì đi lên , nhưng không thể đi lên mải mà phải xuống dưới thấp .
Như mặt trời lặn ở Tây , khi ánh sáng khuất lấp thì xuất hiên bóng tối , biểu tượng của thương đau . Thương đau là Minh di . Khi g(ăp đau thương thì con người mới cần đến tập thể . Sự hợp lực xảy ra giữa người nhà, lớn hơn là bạn bè hợp lực . mâu thuẩn , do sự trái ý , Nhưng khi hợp lực phải có nhiều người . có nhiều người thì phát sinh ra mâu thuẩn , ví có trái ý .
Nên là Khuể , khuể là trái ý , là chống đối nhau . là trái lìa nhau , là chia ly . Vì có chia ly nên sinh ra hoạn nạn , là Kiểng nạn . Kiển nạn thì cần sự cứu giúp , cứu giúp làm giảm bớt sự khó khăn khi họan nạn
Nên Sau Kiểng là ích lợi . Muốn nhà cửa và xả hội lành mạnh thị phải diệt trừ tiểu nhân . Nên là Quải , là quyết định . Khi nhnữg trở ngại đã tiêu trừ , thì là thời cấu , là gặp gỡ người lớn . Gặp người lớn , là biuể hiện cho sự hội tụ là Tuỷ .
Có tụ hội thì đi lên , nhưng nếu đi mải mà không biết ngừng , thì sẽ phát sinh ra sự không may . là Khốn , găp khốn là có ngăn ngại , nên phải ngừng lại là Tỉnh , là cái giếng nước . Giếng nước phải lưu thông nên tốt đẹp , nên là Cách , là biến đổi ( thay củ đổi mới ) muốn đổi mới toàn dinệ , thì người ta phải tổ chức nhân sự trỡ lại . Nhân sự điều hành là Đỉnh .
Nhân sự và guồng máy vận hành điều hòa như cái máy , chạy đều . là Chấn . Động đến cùng cực sinh ra yên tỉnh , là Cấn . cấn là trái núi , núi thì vững bền , là gia thất , nen tượng hình là Quy muôi , như gái về nhà chồng . Về nhà chồng lmà cho gia đình thịnh vượng là Phong , nhưng thường thì sức lực đầy đủ thi đi xa hơn , nên là Lử . như noí lử thứ , lử khách .
Đi mải thì phải vào , là Tốn . Tốn là thuận theo là vào , có thuận theo là hòa duyệt là vui , là Đoài , là ăn nói , vui vẻ . Sự đời có vui thì có buồn , nen là ly tán , là Hoán . Đã ly tán , thì nên Tiết giảm , là Tiết .
đầu tiên là tự nội tâm , là Trung Phu. bắt đầu nẫy mầm nhỏ , là Tiểu quá .
Từ giai đọan hay thời kỳ chuyển tiếp đi đến kết thúc là Ký tế , nhưng sự đời không thể chấm dứt , nên quẻ cuối cùng là Vị Tế , là chưa hết . Quẻ Vị Tế là quẻ thứ 64 . Đến đây mới chỉ là tạm ngừng nghỉ để chuyển biến qua cục diện mới .Đến đây chấm dứt Hạ Kinh
Bài viết còn tiếp.
Pháp quốc ngày mùa đông 2017
lamsonparis2016@gmail.com

KHÁI NIỆM VỀ SỐ TRONG KINH DỊCH
Tuệ sỹ

( Bài viết nầy được dời đi từ Tài Liệu lịch sử sang phần Học Thuật Kinh Dịch )

Giới hạn trong phạm vi lý luận, chúng ta tóm tắt nét đặc trưng của kinh Dịch: giản dị hóa bằng TƯỢNG và cụ thể hóa bằng SỐ. Tức là qui chiếu vạn hữu về trên một căn bản đồng nhất mà kinh Dịch gọi là thiên hạ chi động, trình phù nhất, hay đồng qui nhi thù đồ, nhất tri nhi bách lự - từ nhiều hướng nhưng cùng về một chỗ; cùng một mục đích những có trăm nghìn mối nghĩ. Vì động, cho nên có thiên sai vạn biệt; nhưng tất cả chúng khởi đi từ cái một và trở về trong một cái. Nếu vậy, khi đã qui chiếu được vạn hữu vào căn bản đồng nhất, người ta có thể phân phối cái động thiên sai vạn biệt trong thiên hạ thành trật tự có qui củ. Ý tưởng then chốt ở đây là : tại thiên thành tượng, tại địa thành hình. Tượng, có thể được hiểu như là những nguyên tắc tiên thiên. Khi những nguyên tắc này được ứng dụng vào các lãnh vực cụ thể, chúng sẽ là những sự thực hữu hình trong một trật tự cân xứng. Trong toán học, đó là trật tự tỉ đối. Chúng ta khởi đầu từ khái niệm với một trật tự cân xứng này để đi đến sự ứng dụng về Số của kinh Dịch trong lãnh vực lý luận.
Một trật tự cân xứng là một thế giới trong đó các sự vật được phân phối đồng đều ở các vị trí tương đối. Sau đây là những nguyên tắc chỉ đạo cho sự ứng dụng Dịch vào các lãnh vực lý luận và thực tế: THỜI, VỊ, TRUNG, CHÍNH. Nói về những trường hợp ứng dụng có kết quả, kinh Dịch thường diễn tả: đắc thời, đắc vị, đắc trung"  "lục vị thời thành" "các chính tính mệnh, bảo hợp thái hòa"  vân vân. Đây là do bản tính tồn tại của sự thực hữu hình, không phải là những ứng dụng tùy tiện. Kinh nói: phương dĩ loại tụ, vật dĩ quần phân. Sự cân xứng trong thế giới hữu hình được kể theo loại và nhóm. Như vậy, khi đối chiếu với các biểu tượng tiên nhiên, hay bát quái, thì mỗi biểu tượng trong thế giới hữu hình đều trấn giữ tại một phương hướng: khảm, chính Bắc, cấn, Đông Bắc, đoài, chính Tây; vân vân.
Khái niệm về một trật tự cân xứng như vậy có hiệu lực như thế nào khi được ứng dụng vào đường lối suy luận?
Ơû trình độ gần như tổng quát của mọi đường lối suy luận, ta có thể lấy thí dụ từ Thiên Thai Tông (một trong các tông phái của Đại thừa Phật giáo Trung Hoa). Cái đặc sắc là người ta căn cứ trên đường lối theo sự hướng dẫn của Dịch để thấu triệt những khái niệm rất trừu tượng và rất xa lạ đối với truyền thống tư tưởng Trung Hoa. Tông này lấy số Ba làm số trật tự cân xứng của luận lý, hay một tập hợp luận lý nói theo danh từ luận lý học Tây phương (combinaison logique), và họ gọi là TAM VIÊN DUNG. Đại cương, khi vận dụng, tông này sử dụng những cặp tương phản trong một tập hợp luận lý, gọi là cặp song phi và song chiếu. Một tập hợp luận lý của họ gồm có ba thành tố căn bản: KHÔNG, GIẢ, TRUNG. Mỗi thành tố sẽ được thiết lập bằng những biến thiên như hủy diệt và tồn tại, rồi khi vượt qua cả hai tuờng hợp đó, người ta có một sự thực bên trên tất cả khái niệm. Nghĩa là vượt qua tính cách đối đãi hay phản danh của một khái niệm bằng song phi và song chiếu: khái niệm trừu tượng được đưa vào thực tại cụ thể.
Lối suy luận trên đây, có thể coi như một đường lối căn bản mà ta có thể tìm thấy thường xuyên nơi Dịch.
Ngày nay, người Tây phương gọi con số ba của kinh Dịch, là một tập hợp luận lý, là con số thần bí của tính phân phối và tập hợp (permutation et combinaison). Chúng ta đừng nghĩ con số ba ở đây là con số của một quá trình biện chứng. Nơi kinh Dịch, ta biết mỗi một quẻ của Bát quái đều gồm có ba hào. Xưa kia, người ta thường giải thích vì có ba lãnh vực hay ba cấp bậc của trật tự: trật tự của thiên giới, trật tự của nhân giới và trật tự của vạn vật (không phải vạn hữu). Nghĩa là TAM TÀI. Vì vậy, một quẻ có ba hào. Chúng ta cũng có thể hiểu điều này theo một chiều hướng khác. Trước hết, có thể coi số ba như là biểu tượng của sự ổn định và cân xứng, nghĩa là hợp lý. Khi nói đến hợp lý của tương quan nhân quả, một tương quan đồng thời, cái này gá vào cái kia và ngược lại mỗi cái vừa nhân vừa quả; để diễn tả sự hợp lý này, người ta lấy thí dụ về hình ảnh kim tự tháp của những cây gậy tựa vào nhau. Vả lại, torng các nền luận lý học cổ điển, với tam đoạn luận của Aristole, hay với nhân minh học của Digna Aán độ, người ta thấy một lập luận vững chãi được phân phối theo con số ba, với ba mệnh đề. Một tập hợp luận lý, như vậy, tự căn bản là mộ ttập hợp của số ba. Theo đó mà nói, con số ba tượng trưng cho ý niệm về một sự hợp lý vững chắc của các tương quan nhân quả. Đây chỉ là những trường hợp gợi ý. Dù vậy, tất cả, có thể nói là tất cả, mọi trật tự cân xứng của hữu hình được phản chiếu trên con số ba. Hay nói chính xác hơn: con số ba là hình ảnh phản chiếu của trật tự hữu hình và cân xứng. Từ mộ tthành số tượng trưng cho trật tự toàn diện của thế giới là số mười, nếu ta qui chiếu về trên căn bản đồng nhất, tức số một, ta c hiện sự tiết giảm theo tính cách cân xứng và tương đối: năm – ba – một, cuối cùng sẽ có một hình tam giác, nếu mỗi một số được ghi thành một điểm.
Chúng ta đã nói, số ba không phải là một quá trình biện chứng, mà là con số của một tập hợp luận lý. Trong mỗi tập hợp này, người ta phân phối bằng tính cách có lặp lại (permutation avec répétition), hai thế lực tương phản âm và dương. Kết quả đạt được là có tám tập hợp, tức Bát Quái, chúng tương ứng với tâm phương vị của trời đất. Từ khái niệm trừu tượng mà đạt đến trật tự cân xứng của thế giới hữu hình, đó là sự thành tựu cao nhất của lý luận. Câu nói của kinh Dịch: Tại thiên thành tượng, tại địa thành hình", có thể được hiểu theo chiều hướng vừa kể.
Khuynh hướng của Dịch là từ những phúc tạp mà tiến tới chỗ THUẦN NHẤT: Dịch giả, dị dã. Ba đặc tính của một nguyên tắc tiên thiên khiến cho nó khả dĩ ứng dụng được trong thế giới hữu hình, kinh Dịch gọi là Thuần, Túy, Tinh. Đây là một chiều hướng lý luận không bị giới hạn trong những nguyên tắc phân tích và tổng hợp. Nói cách khác, người ta không khảo sát giá trị của một mệnh đề luận lý qua phân tích hay tổng hợp. Trong chiều hướng của phân tích hay tổng hợp, người ta cần phải lưu ý các trường hợp đơn hay phức. Nhưng ở đây khỏi cần lưu ý như vậy. Thí dụ về luận lý tứ cú (logic of four alternatives hay tetralemma), ta có:
(A)   I. Có………………………..(khẳng định đơn)
II.Không………………..(phủ định đơn)
                    III.V ừ a có vừa không (khẳng định phức)
                    IV.Kh ông phải có không phải Không (phủ định phức)

Xét theo các trường hợp đơn cú, bốn mệnh đề trên rút lại chỉ co hai, vì III và IV là trường hợp phức số của I và II.
Cũng trong luận lý tứ cú, ta thử lấy một lối lập luận của Đỗ Thuận, người khai sáng Hoa Nghiêm Tông:
(B)    I. Phi dị biệt
II.Phi đồng nhất
                    III.P hi đồng nhất tức phi dị biệt
                     IV.P hi dị biệt tức phi đồng nhất.

Ơû đây, mỗi mệnh đề phải có một giá trị biệt lập, trong nhất tính độc hữu của nó; biệt lập nhưng chúng phản chiếu lẫn nhau như các đỉnh của một tứ giác. Yù nghĩa của mou cánh được thành tựu ở tâm điểm của những phản chiếu này.
Chúng ta ghi nhận một điểm khác nhau rất nhỏ giữa III và IV của (A) là "Vừa Có vừa Không"…và III và IV của (B): "Tức". Một đằng diễn tả thể cách của Có và Không, do đó, đáng gọi là khẳng định đơn cú. Trường hợp (B), ý niệm về tức ở đây là tương tức, chỉ cho thể tính vô phân biệt giữa các sự hữu; nó không hàm chứa một ý tưởng về thể cách tổng hợp.
Với lối lý luận bằng tứ cú trên đây, trường hợp (B), người ta rút ra một hình ảnh của thế giới như sau:
I. Một trong tất cả
II.Tất cả trong Một
III.Tất cả torng Tất cả
IV.Một trong Một

Nói tóm lại, hậu quả của một chiều hướng lý luận "TRINH PHÙ NHẤT" sẽ dẫn đến một thế giới quan như vừa kể.
Một trường hợp điển hình khác có thể xảy ra ở đây, để xác định lối luận TIRNH PHÙ NHẤT của kinh Dịch ấy.
Đây là trường hợp của Trí Nghiễm, tác giả của Hoa nghiêm nhất thừa thập huyền môn, vị tổ thứ hai của Hoa nghiêm tông. Oâng lý luận về sự tăng và giảm của một và mười, theo hai chiều hưng hạ, để giải thích thế giới quan vô tận; và con số mười được gọi là Thập vô tận.
Trước hết, ông chia hai trường hợp tương quan giữa một và mười: dị thể và đồng thể. Trong mỗi tương quan đều có tăng và giảm. Dĩ nhiên muốn tính sự tăng giảm này, người ta phải lấy số một và số mười làm chuẩn đích. Một chỉ cho sai biệt và mười chỉ cho toàn thể. Rồi ở dị thể và đồng thể, mỗi trường hợp lại được chia thành hai:
I. Một trong Nhiều, Nhiều trong Một
II.Một tức Nhiều, Nhiều tức Một.

Bằng đường lối quanh co và chậm chạp như vậy, ông đi từng bước một: từ một lên mười, rồi từ mười tiết giảm đến một, thực hiện cho đến kỳ cùng – ở đây xin phép không bàn rộng – người ta đạt đến điều này: thế giới như một màn lưới được kết dệt vô số hạt ngọc. Mỗi mắt lưới là một hạt ngọc, ch1ung phản chiếu lẫn nhau – phản chiếu giữa cái Một và Tất cả – thành một thế giới trùng trùng vô tận. Nếu trở lại từ đầu khái niệm về trật tự cân xứng, chúng ta cũng bắt gặp cái thế giới quan vừa kể.
Trật tự cân xứng là trật tự của những đối xứng tương quan và tương giao. Từ điểm này các nhà Hoa Nghiêm tông giải thích tương quan hiện hữu, hay lý Duyên Khởi, là lý thuyết căn bản của Phật giáo, thành tương do. Bằng tính cách tương do này, sự đôí xứng của hai sự thể được quan niệm rằng phải có một hữu lực và một vô lực, một thực thể và một vô thể. Cái vô lực thì tựa vào cái hữu lực; cái vô thể thì lẫn vào cái hữu thể. Như vậy, tương do chính là tương tức. Đó là lý luận căn bản của một thế giới quan vô tận.
Tất cả những thí dụ điển hình đã nêu lên ở trên tạm thời cho chúng ta một nhãn quan bao quát về đường lối vận dụng trong phạm vi luận lý, gợi hứng từ khái niệm về SỐ của kinh Dịch. Vì không thể đi sâu vào chi tiết như một thiên khảo cứu chuyên môn, chúng ta hãy dừng lại trong giới hạn vừa phải này.



KINH DỊCH VÀ PHẬT HỌC TRUNG HOA

Tuệ Sỹ

1. DỊCH

Hình như vạn hữu bắt đầu tự hư vô. Bởi vì hư vô là biên tế cùng cực vừa hữu lý vừa vô lý của lý niệm. Nó là biên tế hữu lý của lý niệm vì ba lý do:
(a)    Tác nhân của hiện hữu chỉ đồng tính mà không đồng cách với hiện hữu ấy. Đồng tính nhưng không đồng cách, vì là tương quan nhân quả.
(b)   Tác nhân của hiện hữu đồng tính nhưng không đồng thời với chính hiện hữu ấy, vì là sự vận chuyển của sinh thành và hủy diệt.
(c)    Hư vô và hiện hữu được truy nhận trong tương quan đối đãi.

Nhưng hư vô còn là biên tế vô lý của lý niệm. Nếu hư vô và hiện hữu được truy nhận bằng tương quan đối đãi thì cả hai chỉ là giả thiết tạm ước của một căn bản đồng nhất. Chúng lại chỉ đồng tính mà không đồng thời và 9dồng cách, như vậy chỉ sai biệt vì tương quan tiếp nối của vận chuyển. Theo lối suy luận nghịch đảo này thì hư vô không còn là biên tế hữu lý của lý niệm nữa. Cuối cùng phải thừa nhận một lập trường triệt để phủ định. Trong lịch sử tư tưởng Phật giáo Trung Hoa, đây là một trong những lập trường luận thuyết đầu tiên về Phật học của xứ này, được mệnh danh là thuyết BẢN VÔ1. Trước khi kumàrajìva2 phiên dịch các tác phẩm Bát nhã và Trung quán, thuyết này là một điển hình về giải thích của tánh Không, vận dụng những khái niệm cố hữu của truyền thống tư tưởng Trung hoa. Nhờ những dịch phẩm của Kumàrajìva, Tăng Triệu3 đã thực hiện bước đầu, cố gắng thoát khỏi sự khống chế của hai thái cực phủ định và khẳng định. Trong ngôn ngữ Trung hoa, tất cả phủ định chỉ là mặt trái của khẳng định. Những phủ định từ như phi, bất hay vô có thể được dùng như những danh từ, tức là chúng vẫn có thể biểu thị các sự thể bất biến hay tư hữu. Như vậy, khi những phủ định từ này được đặt trước một mệnh đề, chúng không phương hại đến hiệu lực khẳng định của mệnh đề ấy. Trong ngôn ngữ Sanskrit, ngược lại, tất cả khẳng định chỉ là mặt trái của phủ định. Những biến thể của các danh từ tùy nhiệm vụ và hoàn cảnh những biến hóa của các động từ tùy tác dụng trong thời gian và thể cách; các qui tắc văn pháp tổng quát này ẩn dấu tính cách vô căn của mọi diễn tả hữu lý. Qua lối viết của văn tự Trung hoa, người ta khám phá ra rằng trật tự của thế giới chính là sự thành tựu toàn vẹn từ nội tại của mỗi cá thể. Nhưng qua lối viết Devanagari của ngôn ngữ Sanskrit thì thế giới hiện hữu quả tình là một thế giới hỗn độn; trật tự của toàn thể chỉ là một đường thẳng vạch đôi giới hạn của hiện hữu và hư vô. Người ta sẽ thấy các nhà Phật học Trung hoa sau này, rõ rệt nhất là từ các triều đại Tùy và Đường trở đi, ở Hoa nghiêm tông, tánh Không đã được lật ngược thành tánh Khởi; ở Thiên thai tông, tánh Không thành tánh Cụ; độc đáo nhất là ở Thiền tông, vô ngôn của tánh Không được diễnt ả bằng tác động rất hiện thực và rất sôi nổi là đánh và hét.
Giữa Hán tự và Sanskrit có một giới hạn nghiêm khốc, giống như giới hạn giữa hữu ngôn và vô ngôn. Lấy hai cái không đồng tính, không đồng cách và cũng không cùng một trật tự mà thay thế lẫn nhau, đấy tức là một sự lật ngược từ vô thành hữu. Trong một tình trạng như vậy, ngươì ta có thể trực nhận được tính cách phiêu đốt bất định của ngôn ngữ; vì ở đây, ngôn ngữ thực sự chỉ là một phương tiện cho mọi nghịch đảo, như sự nghịch đảo của đi và đến. Ý nghĩa của nghịch đảo này cũng là ý nghĩa của chũ dịch trong kinh Dịch. Dịch có ba nghĩa: Biến dịch, bất dịch và giản dị1. Vì biến dịch, cho nên có sự sống; vì bất dịch, cho nên có trật tự của sự sống; và vì giản dị, nên loài người có thể qui tụ mọi biến động sai biệt vào một để tổ chức đời sống: Thiên hạ chi động, trinh phù nhất (Dịch hệ từ hạ truyện).
Theo truyền thuyết, Kinh Dịch đầu tiên của người Trung hoa được gọi là Liên Sơn Dịch2 lấy quẻ Thuần Cấn làm đầu3. Trong quẻ này, nội quái là cấn, tượng là núi, ngoại quái cũng là cấn. Như vậy, tượng của nó là hai hòn núi liên tiếp nhau, do đó gọi là Liên Sơn. Thuyết quái truyện của Chu Dịch có nói: Đế xuất hồ chấn, tề hồ tốn, tương kiến hồ ly, trí dịch hồ khôn, duyệt ngôn hồ đoài, chiến hồ càn, lao hồ khảm, thành ngôn hồ cấn. (Đấng chủ tế ra ở phương chấn (phương đông), muôn vật đều thanh khiết ở phương tốn (đông nam), cùng thấy nhau ở phương ly (nam), làm việc ở phương khôn (tây nam), vui nói ở phương đoài (tây), đánh nhau ở phương kiền (tây bắc), khó nhọc ở phương khảm (bắc), làm xong là nói ở phương cấn (đông bắc). Bản Việt văn của Nguyễn Duy Tinh, Chu Dịch Bản Nghĩa II, tr, 362). Đấy là Liên Sơn Dịch, theo ý kiến của Can Bửu4. Từ ba vạch âm của khôn, -- nếu đặt một vạch dương của càn tiềm phục ở dưới     , tức là chấn. Sự sống bắt đầu từ khi dương khởi sự lẫn vào âm vậy: vạn vật xuất hồ chấn. Nếu một hào dương của càn này đi lần lên, lẫn vào chính giữa không     , tức khảm. Cái mềm (âm), bao trùm cái cứng (dương), tượng trưng cho sự nghỉ ngơi sau những công việc nhọc nhằn. Vạch dương của càn đi lần lên nữa, thành quẻ cấn , tượng trưng cho sự thành tựu. Trong thân thể người ta, cấn tượng trưng cho phần lưng, lấy ý một vạch dương tựa trên hai vạch âm. Ngoài công việc nghỉ ngơi, lưng không có nhiệm vụ nào khác, như các bộ phận tay chân. Tuy nhiên, mọi hoạt động của các bộ phận trong thân thể người ta phải lấy lưng làm tựa. Như vậy, cấn tượng trưng cho thời gian mà mọi vật trong trời đất đã được phối trí thành trật tự xong rồi. Nhưng, với biểu tượng hai ngọn núi liên tiếp nhau của quẻ thuần cấn, lại là hình ảnh của sự bất động trong biến động. Loài người xuất hiện, đối đầu ngay với sự nghịch đảo giữa biến động và bất động ấy. Mọi biến động diễn ra trong trật tự của lý tính, như những khoảng lên và xuống của các đỉnh núi liên tiếp nhau. Ý thức được biến dịch trong bất dịch như vậy để tổ chức thành một xã hội có qui củ và trật tự, đấy là ý nghĩa của Dịch lý. Lời tượng của quẻ Hỏa Sơn Lữ trong Chu Dịch cũng đã nói: ơn thượng hữu hỏa, quân tử dĩ minh, thận, dụng hình luật nhi bất lưu ngục. (Trên núi có lửa tượng trưng cho sự đi xa quê nhà, người quân tử coi đó lấy điều sáng suốt cẩn thận để áp dụng vào hình luật mà chẳng cấm giữ1 lại việc ngục tụng. Ng. Duy Tinh, SĐD. II, Tr. 191). Lửa bốc cháy trên đỉnh núi là biểu tượng của một cuộc hành trình phiêu lưu, như sự vận chuyển từ sống và chết, từ sinh thành đến hủy diệt. Khi thấy lửa bốc cháy trên đỉnh núi, là trực nhận rằng mọi biến động đều diễn ra trong trật tự bất biến; căn cứ theo đó thiết lập qui củ cho trật tự của xã hội. Cổ nhân Trung Hoa nói: Không học Kinh Dịch thì không thể làm Tể tướng. Bởi vì người thiết lập và duy trì trật tự của xã hội phải thấu triệt những ý nghĩa: biến dịch, bất dịch và giản dị hóa của DỊCH. Thấu triệt được biến dịch và bất dịch, mới thấu triệt được vận hành của trời đất; biết giản dị hóa mới có thể giáo dục nhân quần để thiết lập và duy trì một trật tự phù hợp với vận hành ấy: dịch dữ thiên địa chuẩn; cố năng di luân thiện địa chi đạo. (Đạo dịch cùng làm chuẩn đích với trời đất, cho nên hay sửa sang được cái đạo của trời đất. Nguyễn Duy Tinh, SĐD. II, tr 271).
Nhưng, DỊCH là gì? Kinh Dịch (hệ từ thượng truyện) nói:Dịch giả, tượng dã. DỊCH tức là TƯỢNG. Lại nữa, TƯỢNG là gì? Chu Dịch lược lệ của Vương Bật viết: "Phù tượng giả xuất ý giả dã; ngôn giả dã, minh tượng giả dã. Tận ý mạc nhược tượng, tận tượng mạc nhược ngôn…. Cố ngôn giả sở dĩ minh tượng, đắc tượng nhi vong ngôn. Tượng giả sở dĩ tồn ý, đắc ý nhi vong tượng. Do…….thuyên giả sở dĩ tại ngư, đắc ngư nhi vong thuyên. TƯỢNG là để tỏ bày Ý; LỜI là để tỏ bày TƯỢNG. Mô tả hết Ý không gì bằng TƯƠNG; mô tả hết TƯỢNG không gì bằng LỜI… cho nên, sở dĩ có LỜI là vì để tỏ bày TƯỢNG; đã nắm được TƯỢNG thì hãy quên LỜI. TƯỢNG là để giữ Ý, nắm được Ý thì hãy quên TƯỢNG. Cũng như…..cái rọ là để bắt cá; bắt được cá thì bỏ cái rọ đi.) Giải thích theo cung cách này là điều rất thường thấy trong các tác phẩm Phật học. Thí dụ, kinh Kim Cang: Phật pháp chỉ như một chiếc thuyền để qua sông. Qua được bên kia sông rồi thì hãy bỏ thuyền mà lên bờ.
Nói tổng quát, DỊCH là lý tính

Kinh dịch tiếp theo
Cổ Học Tinh Hoa
Trong cổ học tinh hoa có phần học thuật Kinh Dịch là quan trọng bậc nhất .
Và trong đó có hai phần , đó là Bảng Cửu Cung Lạc Thư và Lục Thập Hoa giáp . Ngày xưa trong kỹ thuật về quân sự , người ta thường dùng đến bảng Cửu Cung Lạc Thư , khi hành quân ( thường thường lập ra Sa bàn ( sa là cát , bàn là bảng , tức là vẻ trên cát , ) về khu vực sắp hành quân,. Bảng Cửu Cung Lạc Thư hay Lạc Thư Đồ là một bảng hình vuông gồm có 9 ô vuông , hcung quanh là 8 ô vuông tương trưng cho Tám cung ( hay vị trí ) cung thứ 9 là cung trung tâm được gọi tắt là trung ương .

Bảng cửu cung Lạc Thư được phân chia ra 4 phương tức là chính là Bắc , Nam , Đông , Tây . 8 hướng là Đông Bắc , Tây Nam , Tây Bắc Đông Nam , Hai trục chính là , Bắc Nam , và Đông Tây . Như khi hành quân ta phải biết qua địch tình ( tình hình của địch ) địch đồn trú tại đâu , ta ở đâu trên địa bàn . Trong Tình Báo Học ,thường dùng câu danh ngôn : tri bỉ tri kỹ bách chiến bách thắng . Gọi là biết người biết ta trăm trận trăm thắng . Khi biết địch quân đồn trú tại đâu , bố trí ra sao ? và tính ra được vị trí của đối phương ( dĩ nhiên qua tình báo , hay trinh sát ) có biết rỏ đối phương thì ta mới có thể tiêu diệt được đối phương..

XEM BINH THƯ BÀN VIỆC NƯỚC
Lê Lam Sơn
Bài viết tiếp theo Luận giải về bài: Xem Binh Thư Bàn Việc Nước
Đôi khi chúng ta thường gặp những câu như đối diện , nghĩa là ai cũng hiểu đối diện là mặt đối mặt , nhưng kỳ thực từ ngữ nầy xuất phát từ trong binh thư ( binh thư là tài liệu thuyết trình về nghệ thuật điều khiển quân sự ) . theo nguyên tắc tiền nhân người Việt vẻ hình vuông trên giấy ( gọi là bảng ) xin nhắc lại đời xưa , trước khi lâm trận , thì ban tham mưu của vị tướng soái , nếu ở trong phòng làm việc thì vẻ trên giấy ( gọi là Phóng Đồ Hành Binh ) đời nay gọi là Lập Kế Hoạch Hành Quân .
Trên hình vuông đó có 9 cung ( vị trí ) gọi là cửu cung Lạc Thư ( tài liệu Lạc Thư : là tài liệu của dân Lạc Việt ) trong chín cung đó phân chia ra 4 phương và 8 hướng . 4 phương hoăc là hai trục chính . Bắc , Nam , Đông , Tây , mà ta thường quen miệng nói Đông , Tây , Nam Bắc . 8 Hướng gồm 4 phương Bắc , Nam , Đông , Tây . Các bạn nên chú ý viết hay nói như thế nào thì viết hay vẻ như thế ấy .
Đây là một trong những quy tắc , mà chúng ta không cãi được , vì khi nói về nguyên tắc ; quy tắc , thì hầu như đã thành quy luật . Vì ai ai cũng biết khi gia nhập vào quân đội , ít khi có chuyện cãi nhau khi mệnh lệnh đã được ban hành . như khi di chuyển về ban ngày thì lấy hướng mặt trời mọc và mặt trời lặn để xác định hướng đông và Tây . Điều nầy hiển nhiên đến nỗi muốn cãi mà không thể cãi được .
Theo phương pháp trên , chúng ta thử tập vẻ tren giấy , giống ngày còn đi học , khi học về toán , ta thường nghe thấy , ta vẻ một đường thẳng tưởng tượng . Trước hết ta vẻ đường dọc từ trên xuống dưới trang giấy , trên đầu đường thẳng ta ghi chữ Bắc , ở cuối đường thẳng ta ghi chữ Nam , sau đó ta vẻ tiếp theo một đưởng hàng ngang , rồi ta ghi từ trái Tây và bên phải là Đông , vì vẻ như thế nầy tức là vẻ theo đúng như địa hình thực tế bên ngoài .
Như thế chúng ta có được đường hàng dọc thẳng đứng từ trên chạy xuống dưới đó là trục Bắc Nam . Bắc thuộc Thuỷ và nam thuộc Hỏa hay bắc cung Khảm , Nam cung Ly . Kế tiếp theo , là đường vẻ hàng ngang từ đông qua Tây . Còn được gọi là Trục Đông Tây hay là Chân Đoài ; Đông là Chân , Tây là Đoài .
Như thế chúng ta có Hai trục Bắc Nam và Đông Tây xuyên qua vòng tròn tâm Ô. Theo nguyên lý Bắc đối với Nam và Đông đối với Tây ,
Như vậy khi nói đối tượng , là ý muốn nói đến hai người đối diện nhau tư hai phương hướng đối xứng nhau qua tâm O vòng tròn . Đây cũng chính là thuật ngữ toán học hoặc hình học về không gian . Khi chung ta đi vào hệ thống kinh dịch thì thường thường ta bở ngỡ và đôi khi lúng túng như lạc vào trong rừng cây .
Sở dĩ vậy là vì học thuật kinh dịch vốn dĩ là một hệ thống đa chiều đa nguyên (đa là nhiều , nguyên là nguồn gốc ) không phải là học thuật bình thường , cho nên đi vào bộ môn nầy , người học sẽ vô cùng vất vã , vì thời nay không có ai hướng dnẫ , munố tìm tài liệu thì không biết làm cách nào ? Rồi môn học nầy đòi hỏi chúng ta người muốn học hỏi nhiều đức tính . Nói tóm lại những người đã từng kinh qua , họ đều hiểu rằng Dịch tức là truyền , chớ không chỉ đơn giản là học .
Đúng như vậy kinh dịch chính là truyền , chứ không phải là học , vì khi đi vào kinh dịch thì chúng ta sẽ như đi vào khu rừng . Nuế như không có hướng dẫn , thì chúng ta sẽ lạc lối .
Theo học thuyết kinh dịch được chia ra làm hai phần , phần lý thuyết qua các bộ kinh dich , chỉ nói thoáng qua về lý thuyết ( Théorie ) và phần khác là kỹ thuật thực hành , chính vì thế người xem nếU chỉ xem qua bộ kinh dịch của cụ Phan Bội Châu hoặc Nguyễn Mạnh Bão , hay cụ nghè Ngô Tất Tố , th ìkhông thể iđ xa hơn đi sâu hơn được , vì những người lảo thành đó viết là viết cho những ai đã từng có kiến thức căn bản ( niveau de base hoặc niveau la préparation de mentale ) vì thế cho nên người đi sau chưa từng biết đến kiến thức căn bản , gặp cái trở ngại lớn . Từ từ kinh dịch trở nên bí truyền và rồi sẽ mai một đi .
Trở lại phần trên , khi chúng ta đã có hai trục chính là trục Bắc nam hay Khảm thuỷ ly hoả , và trục Đông Tây hay chấn Đoài, chúng ta còn lại 4 phương phụ , như Đông Bắc Cấn , Tây Nam Khôn , và Tây Bắc Càn , Đông Nam Tốn , chúng ta thấy qua Bắc Thuỷ Khảm , Nam Hoả
Ly . Đó là đối xứng nhau từng cập , nếu không đối xứng nhau thì coi như không có vấn đề .
Trên đây chỉ mới nói sơ qua về Hai Trục và các phương hướng đối xứng nhau từ cặp . còn lại đó là những cái gọi là Tam Hiệp ( hợp ) tứ hình , tam hình . Học thuyết kinh dịch chú trọng đến việc có tính chất lợi hại , còn mất , thắng bại sống chết , điều mà trong kinh văn nói là cách tránh họa tìm phúc , lánh dữ tìm lành .
Học thuyết kinh dịch chú trọng đến họa hay phúc – ( phước ) sống chết, lợi hay hại . Có khi chọn Tối ưu, hoăc có khi chọn dĩ hòa vi quý ( hòa là thượng sách ) sách tức là mưu kế ( có thượng sách là cao nhất , thượng là cao , trung là bình thường và hạ là thấp nhất ) Viết như thế nầy thì hơi đi sâu vô học thuật hoặc vô phẩn kỹ thuật tâm pháp .

Bài viết còn tiếp