Em tôi quyết định đưa con về thăm Việt Nam . Đưa hai mẹ con lên phi trường , nhìn cháu nay đã là một thiếu nữ cao lớn, xinh xắn, có học vấn , có việc làm, lại thương mẹ rất mực tôi thấy thật vui.  Khi trở lại, đón hai mẹ con về nhà , em tôi huyên thuyên kể chuyện bạn bè , chuyện Việt nam . Tôi thì chỉ thắc mắc một điều : em tôi có được coi cuộn băng Asia bước chân Việt nam bên đó không ?  Ngày đưa hai mẹ con em ra phi trường, trong khi chờ đợi giờ đi , tôi có mở cuộn băng này cho hai mẹ con xem . Em tôi đi được một ngày thì tôi đọc tin công an Việt nam đang lùng sục bộ băng này . Em tôi nói ở Việt nam không thấy bộ băng này, không nghe nói đến bộ băng này .
Tôi cười cười nửa thật nửa giỡn : Mi ở nhà Việt cộng làm sao biết được bộ băng này đang là một quân đoàn tự do dân chủ tràn về cởi trói quê hương.
Tôi vốn tôn trọng tự do của bản thân tôi vì vậy luôn tôn trọng tự do của mọi người . Nói xong tôi cảm thấy ân hận vì đã xâm phạm tự do của em tôi . Không ngờ em tôi tự nhiên vỡ oà. Những điều tưởng chừng sẽ được em dấu kín trong trái tim nay như tháo nước vỡ bờ .

Em kể lại tỷ mỷ từng câu chuyện , từng đoạn đường em đi trong những ngày ở Việt Nam và em nói sẽ không bao giờ trở về nữa.

Đến Saigon , các bạn em đã chờ đón em vì em có báo tin ngày về. Em lấy hai phòng đôi ở khách sạn để tiện việc bạn bè tâm sự. Ở Saigon được vài ngày em cùng con gái và hai người bạn đi xe lửa về Nha trang . Trên đường đi , chỉ một đoạn ngắn đã có chuyện không vui nhưng em  tự nhủ : Đây là những đứa bạn thân nhất của mình , cùng nhau mài đũng quần từ lớp 6 đến lớp 12, rồi cùng nhau vào đại học, nếu mình làm vỡ thì còn ai là bạn bây giờ ? Em nuốt hết xuống đáy lòng, vui vẻ lại .

Về Nha trang thật là những ngày thoải mái. Đời em nay chỉ còn đứa con gái này , nó vui thì em vui, nó buồn thì em buồn . Cháu buông bỏ hết những mệt nhọc, những căng thẳng của việc làm để thoải mái vui chơi với sóng biển, với cát trắng , thú vị nhai đầu cá thu kho xổi theo lời quảng cáo của mẹ là tuyệt vời . Khi mua đầu cá , cháu hỏi mẹ bao nhiêu một cái, mẹ nói 40 ngàn, cháu đổi qua tiền Canada liền , rồi tư lự nói :

- Mẹ à, vậy thì vật giá ở đây đâu có rẻ gì , Canada có khi còn rẻ hơn. Mà ăn cá ở đây còn sợ bị độc hại vì ướp phân urê cho có vẻ tươi xanh , vừa ăn , vừa bị khủng bố tinh thần thì có vui sướng gì đâu!!!

Cháu nói có vẻ đúng vì nếu 40 ngàn Việt nam đổi ra tiền Canada cở hơn 2 đô Canada . 2 đô Canada cũng có thể mua được một đầu cá coho salmon (Canada không có cá thu, Việt nam không có salmon , ở đâu thì phải ăn thực phẩm xứ ấy, đây chỉ là một so sánh biểu kiến thôi) .

Tưởng cháu lớn lên tại Canada, tâm hồn cháu không bị vướng mắc điều chi cả . Nhìn cháu vui đùa thoả thích em tôi thật sung sướng . Vì hoài niệm về những ngày cũ nên em tôi hay kể cho con nghe những con đường rợp bóng mát , che kín cả tuổi thơ của mình . Dĩ nhiên giọng kể chuyện của em tôi thật trữ tình , thơ mộng nên trong óc của đứa con gái toàn hình ảnh nên thơ của những con đường “đầy lá me bay” .

Về Nha trang việc đầu tiên em tôi dẫn con đi bộ để quay-về-kỷ-niệm . Đi được một lát bỗng cháu hỏi :
- Mẹ ơi sao ngày xưa mẹ có thể đi bộ dưới trời nắng bể đầu như vậy mà nói là thơ mộng ?

Em tôi sửng sốt nhìn qua con gái .. Thì ra em chỉ lừa dối mình để tự đưa mình về vùng kỷ niệm . Những con đường “đầy lá me bay” ngày xưa đã từng phủ bóng mát cho em suốt đoạn đường từ nhà đến trường , vẫn gắn liền trong trí em bao năm nay , đã trần trụi một cách vô duyên đáng sợ . Con đường nhà tôi dọc lên ngả sáu, nhà thờ đá, rợp bóng me mà mỗi mùa hè, sáng sáng tôi phải quét cái “ thảm hoa me vàng “ theo lệnh mẹ , khi nào tôi cũng ngần ngừ tiếc nuối như mình phá hỏng đi một cái gì đó của thiên nhiên ban phát. Từ ngả sáu nhìn tới , một con đường nữa rợp bóng muồng tây , những buổi trưa hè , chỉ nhìn những tàn cây râm mát là cảm thấy cái nóng không còn dễ sợ nữa , vì chỉ băng qua ngã sáu là bóng mát rợp đầy. Trên con đường nầy nhìn tới đã có thể thấy đoạn đường từ trường Võ Tánh thẳng ra biển loang loáng nước xanh, ngày xưa cây cao phủ bóng , chạy tới trường tây , không một ánh nắng nào có thể xuyên qua, nay đã không còn nữa . Ôi hàng cây che bóng tuổi thơ của em mà hàng đêm em vẫn tỉ tê với con nay trở thành con đường hoang trống , ánh nắng gay gắt tha hồ đổ xuống đầu khách bộ hành không thương tiếc .

Lại chuyện đứa con gái . Tưởng những ngày hè hè trôi qua êm ả với chút thắc mắc về vật giá, về cá tẩm urê , chút thắc mắc về nắng bể đầu của Nha trang thôi , đâu biết trong đầu óc nhỏ bé của đứa con gái này chứa những điều không thể ngờ để mà có thể chặn cơn bùng nổ của cháu .

Bạn em tôi có đứa con gái lớn hơn con gái em tôi vài tuổi . Chúng nó có vẻ hợp nhau , ngày dắt nhau đi chơi, tối về ngủ chung , nói chuyện tíu ta tíu tít . Có một đêm nghe hai đứa to tiếng , em tôi hoảng hốt vì sợ chuyện con nít mất lòng người lớn , vội chạy vào phòng xem chuyện có gì thì nghe cháu tôi nói :

- Bây giờ chị không được nói từ “Nguỵ” nữa vì em cũng là Nguỵ .
Con người bạn nói :
- Không, em không phải là Nguỵ , em là Việt kiều .
Cháu tôi trả lời liền :
- Vì sao em là Việt kiều ? Vì sao em phải đi để thành Việt kiều ? Vì ông ngoại em là Nguỵ, các cậu của em đều là Nguỵ nên em phải ra đi.
Em tôi sửng sờ, chạy lại can ngăn, cháu tôi gạt phăng ra nói tiếp :
- Đáng lẽ ngày nay chính phủ cần tiền của Việt kiều đổ về thì nên thay cách gọi . Những Nguỵ quân Nguỵ quyền ngày xưa, nay đổ tiền về cho họ mà họ còn kêu kiểu đó .
Mặt cháu đã đỏ gay, nước mắt lưng tròng :
- Vì ông Hồ mà gia đình em phải ra đi.
- Em không được gọi là ông Hồ, em phải gọi là bác Hồ
- Tại sao em phải gọi ông Hồ bằng bác ? Em không có bà con họ hàng gì với ông Hồ cả.
- Em gọi ông Hồ là hỗn .
- Sao lại hỗn ? Em gọi là ông Hồ chứ em có gọi là “thằng Hồ” đâu mà nói em hỗn ?
- Bác Hồ rất vĩ đại , đã dẫn dắt cuộc cách mạng đánh cho Mỹ cút Nguỵ nhào , giải phóng đất nước , toàn dân được độc lập .
- Em không cần biết ông Hồ đã làm gì . Em chỉ thấy gia đình em phải ra đi . Tại sao phải vào xâm lăng miền Nam . Tại sao không ai ở miền ấy tự làm lụng sinh sống ? Miền Nam không ai cần ông Hồ giải phóng cả . Mọi người đang enjoy với cuộc sống yên lành vui vẻ tại sao lại tràn vào , khiến người trong Nam cửa mất nhà tan, bao thanh niên ưu tú bị đẩy vào rừng sâu núi thẳm, chết chóc vô kể , mọi người lầm than , lại trôi dạt khắp nơi mà gọi là gỉai phóng ?

Như gia đình em trước 75 có cuộc sống thật là yên vui . Mẹ em, các cậu , các dì đều được tới trường , đều được bước chân vào đại học.  Còn em , ở lại đây thì chắc sẽ không bao giờ được vào đại học vì lý lịch Nguỵ của gia đình em . Nhờ gia đình em ra đi , nay em mới tốt nghiệp đại học , trở về thì thành Việt Kiều . Em không cần biết ông Hồ là ai , em chỉ cần biết gia đình em ly tán vì ông Hồ . Ông Hồ có thể vĩ đại với chị nhưng với em thì không .

Chị có thể mang ơn ông Hồ còn em thì mang ơn thế giới tự do . Chính họ là những người cưu mang em , cho em nơi ăn chốn ở , cho em bước tới trường và vì vậy ngày nay em thành đạt, em phải nhớ ơn . Em ít nghe nhạc Việt Nam thế nhưng hàng ngày em luôn mở bài ca Cám ơn thế giới , để nhắc nhở em lòng biết ơn sâu xa đối với những người không cùng màu da , tiếng nói với em lại có trái tim nhân hậu , mở rộng vòng tay đón em . Trong khi đó có những người cùng màu da , cùng tiếng nói , cùng lịch sử với em đã xua đuổi chúng em đến con đường cùng, mất nhà mất cửa , phải cất bước ra đi không biết tương lai về đâu .

Chị phải thấy miền Nam ngày xưa quá tốt . Họ biết ông ngoại chị tập kết ra Bắc mà vẫn cưu mang mẹ con của mẹ chị , mẹ chị vẫn được tới trường , được bước chân vào đại học , được trao cho công ăn việc làm sau khi tốt nghiệp . Và chị đã thấy gì ? Hay chị không thấy ? Chúng em bị xét lý lịch ba đời , chìm sâu xuống dưới đáy xã hội . May mà em ra đi , nếu ở lại chắc ngày nay em phải lê la ngoài chợ kiếm sống qua ngày hoặc cầm tập vé số trên tay đi mời mọc từng người mua dùm . Đó là nhờ ơn ông Hồ xét lý lịch ba đời của em .

Em tôi lúc đó tá hoả tam tinh , vội nhào vô dắt đứa con ra ngoài rồi vào nói với bạn là hai mẹ con sẽ ra khách sạn ở vì không muốn có sự gãy đổ giữa hai người bạn .

Bạn em tôi vừa khóc vừa năn nỉ em tôi ở lại , nếu em tôi đi cầm bằng như cô ta mất bạn . Em tôi nhỏ nhẹ nói chuyện với bạn . Cho bạn biết nếp sống của trẻ em ở các nước tự do . Chúng được quyền phát biểu những gì chúng nghĩ . Chúng được nhìn , được học tất cả những gì chúng muốn học , muốn nhìn thấy , chứ không như con nít ở Việt Nam chỉ biết một chiều , như con ngựa bị che hai bên mắt , không thấy trời cao đất rộng là gì . Và con của bạn là một điển hình của thanh niên tiên tiến Việt Nam , phấn đấu để thành đối tượng đoàn , đối tượng đảng , cứ bịt tai nhắm mắt lại hầu mong được xét vào đoàn , vào đảng . Nói chuyện một hồi, em tôi chịu ở lại nhưng biết những ngày kế tiếp sẽ không còn vui nữa .

Em tôi trở ra nói chuyện với con gái . Em tôi hỏi cháu :
- Con rất thương mẹ , chuyện chi cũng nghe lời mẹ . Nay mẹ chỉ còn người bạn này sao con lại xử như vậy ?
Cháu tôi nước mắt t uông đầm đìa trả lời :
- Mẹ biết không , ông ngoại là thần tượng của con , con không để ai động đến ông ngoại của con cả .
Em tôi nói :
- Có ai nói động đến ông ngoại của con đâu ? “
- Có, khi chị ấy nói chữ “Nguỵ" bằng thái độ miệt thị thì con không chịu nỗi, con cảm giác như chị ấy đang chửi ông ngoại con , vì ông ngoại con, các cậu con đều là Nguỵ cả .

Em tôi kể đến đây làm tôi liên tưởng đến ngày sau 75, tối nào cũng bắt đi họp tổ dân phố, nhà tôi không ai chịu đi, thế là mẹ tôi đêm nào cũng phải đi tới để…ngủ gục . Có một đêm đi về, mắt bà sáng ngời , cười ha hả có vẻ vui l ắm , to giọng kể cho chúng tôi nghe :
- Đêm nay họ tố khổ Nguỵ này, Nguỵ nọ …
Mẹ tôi tức thì bỗng hết ngủ gục , điềm nhiên đưa tay lên xin phát biểu :
- Chồng tôi là Ngụy quyền , các con trai tôi là Nguỵ quân , còn tôi , sống trên đất Nguỵ là Nguỵ dân . Tóm lại gia đình chúng tôi là gia đình Nguỵ ..

Mẹ tôi có vẻ thích thú vì tự mình nhận là Nguỵ dân. Tôi nhắc chuyện đó cho em tôi nghe, em tôi nói đó là mạ tiếu lâm , còn đây nó nói xách mé nên cháu giận là phải .

Rồi em kể chuyện ngày cháu mới qua Canada . cô giáo ra một đề tài làm thủ công về đất nước mẹ và đất nước mới đến . Cháu vốn khéo tay , làm m t đồ hình rất đẹp , điểm vào đó là hai cây cờ bắt chéo nhau : cờ Canada và cờ vàng ba sọc đỏ .

Khi đem lên nộp , cô giáo nhìn lá cờ rồi nhẹ nhàng nói cháu vẽ sai lá cờ rồi . Cháu nói cháu không sai . Cô cắt nghĩa mãi cháu vẫn cứ nói cháu không sai . Thế là cô giáo đi bê một quyển sách tới, giở ra chỉ cho cháu lá cờ Việt nam : cờ đỏ sao vàng .. Cháu trả lời liền rằng cháu ở miền Nam Việt nam , cờ của nước cháu là cờ vàng ba sọc đỏ . Cô giáo bỏ lớp lên văn phòng , một lát sau trở về, ôm chầm lấy cháu nói “ Đúng rồi vì vậy hôm nay mày mới ngồi ở đây “ .

Chuyện xảy ra khi cháu mới 9 tuổi. Ở Việt nam cháu tới trường với lá cờ đỏ sao vàng . Ra đi khi còn quá nhỏ , sao cháu lại biết lá cờ vàng ba sọc đỏ là lá cờ của đất nước cháu, để nói chuyện rành mạch với cô giáo như thế ? Qua đây chúng tôi đầu tắt mặt tối lo kiếm tiền nuôi con , ít có thì giờ ngồi nói mấy chuyện này với con . Có lẽ ngày ba tôi còn sống , cháu hay quanh quẩn bên ông ngoại, nghe ông ngoại nói chuyện với bạn bè , với cậu , dì , cháu để cả vào tâm , không nói ra nhưng khi có chuyện thì tất cả như dây pháo cứ nổ dồn .

Tuy còn nhỏ nhưng luẩn quẩn trong nhà, nghe mọi người nói chuyện , biết được sau khi ba tôi bị chận lại ở phi trường với tội danh “Đại trí thức miền Nam” (Thật là buồn cười!!!) . Mấy ngày tiếp sau đó ông bị kêu lên quận thẩm vấn , tra hỏi đủ điều. Ba tôi chán sống nên bỏ ăn uống . Nhà tôi tìm đủ mọi cách để ông ăn . Biết ông chỉ muốn ăn mì hoành thánh nhưng phải chia đôi tô mì cho con tôi một nửa . Con bé phải ăn cho đến ngày đi và cũng từ đó nó không bao giờ ăn mì hoành thánh vì trong mấy năm liền ngày nào cũng phải ăn mì hoành thánh với ba tôi .

Cháu tôi lúc đó mới ba tuổi , cháu lớn dần với hình ảnh người chị họ mỗi ngày phải ra ngồi ăn mì hoành thánh với ông ngoại . Có một bữa mẹ tôi cho cháu một miếng cốm , cháu cầm vào chỗ ba tôi , mời ba tôi ăn , ba tôi thấy vui , cùng ăn với cháu . Cháu bắt được ý ông ngoại và có lẽ sợ ông ngoại chết đói nên từ đó ngày nào cháu cũng xin bà ngoại khi thì miếng cốm , khi thì cái bánh , rồi chạy tới chỗ ông ngoại chia cho ông ngoại ăn . Mẹ tôi rất mừng vì ba tôi chịu ăn chút đỉnh với cháu . Nhưng sức người không thể chỉ ăn ít miếng như vậy mà kéo dài cuộc sống nên sau khi tôi đi được sáu tháng thì ba tôi mất . Bên cạnh ba tôi lúc ấy chỉ còn mẹ tôi và mẹ con em tôi.

Cái đau đớn nhất , mối hận lớn nhất của chúng tôi là ba tôi chết đói . Ông nhịn ăn từ từ, yếu sức mà chết . Cháu tôi là người ôm ảnh của ba tôi trong đám tang. Cháu thay các cậu, các dì đưa ông ngoại đến n ơi an nghỉ cuối cùng . Tất cả tình thương và lòng kính mến cháu trút hết vào ông bà ngoại nên nay chỉ nghe có từ Nguỵ là cháu gần như nổi điên , nói không ai can nổi . Mối hận của cháu không thua gì chúng tôi cả nhưng chúng tôi nào có ai ngờ vì thấy cháu còn quá nhỏ để có thể hiểu được những chuyện quá lớn lao như vậy!!! Cháu đã hiểu hết nhưng ôm trong lòng không nói ra . Cho đến hôm nay thì nổ bùng .

Em tôi ở lại Nha trang thêm ít ngày rồi vào Saigon chuẩn bị về lại Canada .
Em mướn khách sạn gần chợ Bến thành để tiện việc đi phố Saigon . Một ngày em cùng bạn đi ra chợ . Đang đi thì gặp một người đàn bà trạc trên ba mươi tuổi , tay bồng con nhỏ , tay cầm kẹo chewing gum , dắt thêm một em nhỏ cỡ bảy , tám tuổi mời mua gum . Em chưa kịp nói thì người đàn bà thấy một đám khách ngoại quốc lật đật bỏ em nhỏ ở lại mời em tôi còn chị thì chạy theo mời đám khách ngoại quốc mua . Em tôi hỏi em nhỏ bao nhiêu một thỏi gum , em nói ba ngàn đồng . Em tôi móc túi lấy mười ngàn bảo em khỏi thối lại tiền Tay cầm gum , mắt nhìn vào khuôn mặt sáng sủa của em bé , em tôi buộc miệng hỏi :

- Con học lớp mấy ? Sao không đi học mà lại đi bán như vậy ?

Em bé lễ phép trả lời : - Thưa cô con học lớp 4 . Vì nghỉ hè nên đi theo phụ mẹ bán hàng .
Em bé nhìn em tôi rồi chợt nói :
- Con không phải là cộng sản . Ông nội con là Nguỵ quân .

Em tôi bỗng dưng nước mắt tuông ra , trong vô thức, em mò tay vào túi lôi ra 100 ngàn nhét vào tay em bé cùng với thỏi gum , nói nhanh trong nước mắt :
- Con cầm cái này về đưa mẹ , ráng học hành nghe con .

Em tôi quày quả bỏ đi dưới cặp mắt lạ lùng của người bạn . Cô ta sẽ không bao giờ hiểu vì sao chỉ một từ Nguỵ đã khiến em tôi thương cảm đến thế . Cô ta không thuộc diện Nguỵ để có thể thấm cái từ mà chúng tôi hận thấu xương tuỷ .

Hai đứa bé ở hai bờ đại dương cùng có một mẫu số chung : NGỤY . Và chỉ những người có chung mẫu số này mới th5m nỗi đau , mới đọc được ánh mắt của nhau để thốt lên : “Ông nội con là Nguỵ quân” , để người nghe cùng chung mẫu số phải tuông trào nước mắt . Các cháu đã không quên mình là ai dầu ở nơi nào trên trái đất . Chỉ một từ “Ngụy” thôi có thể làm cho một đứa bé nổi cơn thịnh nộ và quyết không về lại Việt Nam nữa . Vâng , ngày lên máy bay cháu tôi nói với mẹ cháu là sẽ không bao giờ trở lại Việt Nam nữa . Quyết định của cháu tôi là quyết định của em tôi .